________________
વિવેચન :- મનોયોગ અને વચનયોગ તિર્યચ-મનુષ્ય અને દેવ-નારકને પર્યાપ્તાવસ્થામાં હોય છે. એટલે મનોયોગી અને વચનયોગી સંજ્ઞી તિર્યંચ-મનુષ્યને ઔદારિકકાળ અને દેવ-નારકને વૈક્રિયકાળ હોય છે અને તે સર્વેને મનોયોગ-૪ અને વચનયોગ-૪ હોય છે. તેમજ વૈક્રિયલબ્ધિવાળા સંશી તિર્યંચ-મનુષ્યો જ્યારે ઉત્તરવૈક્રિયશરીર બનાવે છે. ત્યારે વૈક્રિયમિશ્રયોગ અને વૈક્રિયકાયયોગ હોય છે અને આહારકલબ્ધિવાળા ચૌદપૂર્વધર પ્રમત્તસંયમી જ્યારે આહારકશરીર બનાવે છે. ત્યારે આહાઇ મિશ્રયોગ અને આહારક કાયયોગ હોય છે. એટલે મનોયોગ અને વચનયોગમાર્ગણામાં કુલ-૧૩ યોગ હોય છે. કાર્મણકાયયોગ અને ઔદારિકમિશ્રયોગ ન હોય. કારણકે છબસ્થોને તે બન્ને યોગ અપર્યાપ્તાવસ્થામાં હોય છે. તે વખતે મનોયોગ અને વચનયોગ હોતો નથી અને કેવલી ભગવંતને કેવલી સમુદ્ધાતમાં ૨/૬/ ૭ સમયે ઔમિશ્રયોગ અને ૩/૪/૫ સમયે કાણકાયયોગ હોય છે પણ તે વખતે કેવલી ભગવંતોને મનોદ્રવ્યનું ગ્રહણ કરવાનું કાંઈ પ્રયોજન ન હોવાથી મનોદ્રવ્યનું ગ્રહણ કરતા નથી. તેથી મનોયોગ હોતો નથી. અને તે વખતે કેવલીભગવંતો દેશના આપતા નથી. તેથી વચનયોગ હોતો નથી.
એ જ પ્રમાણે, સામાયિકચારિત્ર, છેદોપસ્થાપનીયચારિત્ર અને મન:પર્યવજ્ઞાનમાર્ગણામાં કુલ- ૧૩ યોગ હોય છે. કાશ્મણકાયયોગ અને ઔદારિકમિશ્રયોગ ન હોય.
ગ્રન્થકાર ભગવંતનું એવું માનવું છે કે, ચક્ષુદર્શન પર્યાપ્તાવસ્થામાં જ હોય છે. એટલે ચક્ષુદર્શનવાળા તિર્યંચ-મનુષ્યને
- હાલ.
(૨૬) મનોવલી તા સર્વથા ન વ્યાપારયતિ પ્રયોગના માવાત્ (ધર્મસાર ટીકા)
