________________
પછી ઇન્દ્રિયની રચના થઈ જાય છે. પણ જ્યાં સુધી સ્વયોગ્ય સર્વપર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી અપર્યાપ્તાવસ્થામાં તે ઈન્દ્રિય સ્વકાર્ય સ્વિવિષયનો બોધ] કરી શકતી નથી. એટલે ઇન્દ્રિયપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી આંખો તૈયાર થઈ જવા છતાં પણ જ્યાં સુધી બાકીની પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી અપર્યાપ્તાવસ્થામાં તે આંખો જોવાનું કાર્ય કરી શકતી નથી. તેથી ચઉરિક્રિયાદિને અપર્યાપ્તાવસ્થામાં આંખો હોવા છતાં ચક્ષુદર્શન હોતું નથી. એટલે ચક્ષુદર્શનમાર્ગણામાં અપર્યાપ્તસૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિયાદિ-૧૧ જીવસ્થાનક ન હોય. માત્ર (૧) પર્યાપ્તચઉરિન્દ્રિય (૨) પર્યાપ્તઅસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય અને (૩) પર્યાપ્તસંજ્ઞી એ ત્રણ જ જીવસ્થાનક હોય છે.
પંચસંગ્રહકારાદિ આચાર્ય મહારાજનું એવું માનવું છે કે, ચક્ષુદર્શન અપર્યાપ્તા ચઉરિક્રિયાદિને પણ હોય છે. કારણકે જે શક્તિથી જીવ ધાતુરૂપે પરિણમેલા આહારને ઇન્દ્રિયરૂપે પરિણાવીને, સ્વવિષયને જાણવામાં સમર્થ બને છે, તે ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિ કહેવાય છે. આ વ્યાખ્યાનુસારે ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી ઇન્દ્રિયો તૈયાર થઈ જાય છે. તે વખતે બાકીની પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થઈ હોવા છતાં પણ તે ઇન્દ્રિય સ્વકાર્ય સ્વિવિષયનો બોધ] કરી શકે છે. એટલે લબ્ધિ-પર્યાપ્ત ચઉરિન્દ્રિયાદિજીવોને ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી આંખો તૈયાર થઈ જાય છે. તે વખતે બાકીની પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થઈ હોવા છતાં પણ અપર્યાપ્તાવસ્થામાં જ આંખો જોવાનું કાર્ય કરી શકે છે. એટલે અપર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિયાદિને પણ ચક્ષુદર્શન હોય છે. તેથી ચક્ષુદર્શનમાર્ગણામાં ૧૯. પર્યાન્વિઝિયપ સત્યાં તેષાં વર્ષ ભવતિ | પૂજ્યશ્રી ચંદ્રમહત્તરાચાર્ય મહારાજાદિનાં મતે અપર્યાપ્તચઉરિન્દ્રિયાદિ-૩ અને પર્યાપ્તા ચઉરિક્રિયાદિ-૩ એમ કુલ છ અવસ્થાનકમાં ચક્ષુદર્શન હોય છે.
[પંચસંગ્રહભાગ-૧માં ગાથા નં.૮ની સ્વોપmટીકા]
