________________
(૫) પર્યાપ્તસંશીપંચેન્દ્રિય જીવસ્થાનક હોય છે. બાકીના જીવસ્થાનકો ન હોય. કારણકે એકેન્દ્રિયને ભાષાપર્યાપ્તિ હોતી નથી. તેથી વચનયોગ ન હોય. અપર્યાપ્તવિકલેન્દ્રિય અને અપર્યાપ્તઅસંજ્ઞીજીવોને ભાષાપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થતી નથી. એટલે વચનયોગ ન હોય. અને કરણઅપર્યાપ્તસંજ્ઞીજીવોને ભાષાપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થવાથી વચનબળ [બોલવાની શક્તિ] પ્રાપ્ત થાય છે. પણ ગ્રન્થકાર ભગવંતની માન્યતા મુજબ જ્યાં સુધી સર્વપર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી જિદ્દેન્દ્રિય સ્વકાર્ય કરવામાં સમર્થ બનતી નથી. તેથી ભાષાપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થવા છતાં પણ જીવ બોલવાની ક્રિયા કરી શકતો નથી. એટલે સંજ્ઞીને અપર્યાપ્તાવસ્થામાં વચનયોગ હોતો નથી. તેથી વચનયોગ માર્ગણામાં (૧) અપર્યાપ્તસૂક્ષ્મએકેન્દ્રિય (૨) અપર્યાપ્તબાદરએકેન્દ્રિય (૩) અપર્યાપ્તબેઇન્દ્રિય (૪) અપર્યાપ્તતેઇન્દ્રિય (૫) અપર્યાપ્તચઉરિન્દ્રિય (૬) અપર્યાપ્તઅસંશી (૭) અપર્યાપ્તસંશી (૮) પર્યાપ્તસૂક્ષ્મએકેન્દ્રિય અને (૯) પર્યાપ્તબાદરએકેન્દ્રિય જીવસ્થાનક ન હોય.
ચક્ષુદર્શન આંખવાળા જીવને જ હોય છે. એકેન્દ્રિય, બેઇન્દ્રિય અને તેઇન્દ્રિયજીવોને આંખ ન હોવાથી ચતુદર્શન હોતું નથી અને ચરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય અને સંશીપંચેન્દ્રિયજીવોને આંખો હોવાથી ચક્ષુદર્શન હોય છે પણ કર્મગ્રન્થકારાદિ આચાર્ય મહારાજનું એવું માનવું છે કે, ચક્ષુદર્શન પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિયાદિને જ હોય છે. અપર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિયાદિને હોતું નથી. કારણકે જે શક્તિથી જીવ ધાતુરૂપે પરિણમેલા આહારને ઇન્દ્રિયરૂપે પરિણમાવે છે. તે શક્તિનું નામ ઇન્દ્રિયપર્યાપ્તિ છે. આ વ્યાખ્યાનુસારે ઇન્દ્રિયપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા
૧૮. પત્નનવિબત્રિસુલુલંસ ટુઞના... IF I [ચોથો કર્મગ્રન્થ]
ગ્રન્થકારભગવંતાદિના મતે પર્યાપ્તાચઉરિન્દ્રિયાદિ-ત્રણમાં જ ચક્ષુદર્શન હોય છે.
૯૩
