________________
૪૧
અહિંસામીમાંસા હિંસાનો સંકલ્પ સ્વતંત્રરૂપે કરવો પડે છે.
ગીતામાં કહ્યું છે કે અંતરમાં અહિંસક વૃત્તિ હોવા છતાં પણ હિંસાત્મક ક્રિયા થાય છે. ત્યાં જૈન વિચારણા આનો સ્પષ્ટ વિરોધ કરે છે. જૈન માન્યતા પ્રમાણે અંતરમાં અહિંસક વૃત્તિ હોવા છતાં હિંસા કરવામાં આવતી નથી જોકે હિંસા થઈ જાય છે. હિંસા કરવી એ સદૈવ સંકલ્પાત્મક હશે અને આંતરિક વિશુદ્ધિ હોવા છતાં હિંસાત્મક કર્મનો સંકલ્પ સંભવ નથી. (સૂત્રકૃતાંગ ૨/૬/૩૫) એટલું નિશ્ચિત છે કે સંકલ્પ હિંસા વૈરવૃત્તિ, દ્વેષ, ઈર્ષાનું પરિણામ છે જેનું પરિણામ હંમેશા નકારાત્મક હોય છે.
વસ્તુતઃ હિંસા-અહિંસાની વિવક્ષામાં જૈનદષ્ટિનો સાર છે કે હિંસા બાહ્ય હોય કે આંતરિક, તે આચરણના નિયમ રૂપે થઈ શકતી નથી. બીજું હિંસા-અહિંસાની વિવક્ષામાં બાહ્ય પક્ષની અવહેલના માત્ર કેટલીક અપવાદાત્મક અવસ્થાઓમાં જ ક્ષમ્ય થઈ શકે છે. હિંસાનો હેતુ માનસિક પ્રવૃત્તિઓ, કષાયો છે. એ સમજમાં યોગ્ય છે પરંતુ માનસિક વૃત્તિ કે કષાયના અભાવે કરવામાં આવેલી દ્રવ્યહિંસા એ હિંસા નથી તે માનવું યોગ્ય નથી. સંકલ્પજન્ય હિંસા અધિક નિકષ્ટ છે. પરંતુ સંકલ્પના અભાવમાં થતી હિંસાએ હિંસા નથી અથવા તેનાથી કર્મ આસ્રવ થતા નથી. તે જૈનકર્મના સિદ્ધાન્તને અનુકુળ નથી. વ્યવહારિક જીવનમાં આપણે તેને હિંસા માનવી પડશે. સંવેદનાની સૂક્ષમતા.
જૈનદષ્ટિએ પરંપરાથી વનસ્પતિ સજીવ ચેતનમય માનવામાં આવી છે. તેને માત્ર જીવ નહીં સંવેદના પણ છે આથી વૃક્ષને પ્રેમથી હાથ ફેરવવાથી ફૂલ હસી ઊઠે છે, છોડ સુપેરે ખીલે છે. સંગીતના સૂરની વનસ્પતિ પર અસર છે. વૈજ્ઞાનિક રીતે સાબિત થયું છે કે એકવૃક્ષને નિષ્ફર રીતે કુહાડીના ઘા ઝીંકવામાં આવે છે ત્યારે તેની બાજુનાં વૃક્ષની રક્તવાહિનીઓ સંકોચાય છે. જ્યારે માનવ મનનો વિશેષ સંવેદનશીલ છે જેથી માનવી માટે આ યથાર્થ નીવડે છે.
રમૂજમાં એક વાત કહેવાય છે. ઇંદ્રપુરનગરના ઇંદ્રસેનરાજાનો
