________________
૧૩
અહિંસામીમાંસા રાવણનો?
અહિંસાની અમૃતગંગાનો પાવન સ્ત્રોત પોતાનામાં જ છે. તે જૈન ધર્મની આગવી શોધ છે. અને તે પાવનધારા-અહિંસા અને સત્યની ગંગા આપણી નસ નસમાં પ્રવાહિત છે. માનવે પોતાનામાં વહેતી ગંગાની શક્તિને જાગૃત કરી તેમાં પવિત્ર સ્નાન કરવાનું છે જેથી માનવજીવન સાર્થક થાય. જીવનને પવિત્ર કરવા માટે અહિંસા એક જીવન ગંગા છે જેમાં અવગાહન કર્યા પછી માનવતાનો સંપૂર્ણ વિકાસ થાય છે. આજના માનવનાં સુંદર દેખાતાં ચહેરા પર જે દંભ, ડોળ, સ્વાર્થ, શોષણ વગેરે રૂપી જે મહોરું, નકાબ છે તે આ ગંગાના સ્નાન પછી આપોઆપ તૂટે છે, ફાટે છે અને માનવ યથાર્થ રૂપે માનવ બની સંસાર સાગર પાર કરી શકે છે. જૈન પરંપરામાં અહિંસાનો અર્થવિસ્તાર :
સંભવતઃ વિશ્વસાહિત્યમાં ઉપલબ્ધ પ્રાચીનતમ જૈનગ્રંથ આચારાંગ એવો છે જેમાં અહિંસાને સર્વાધિક અર્થવિસ્તાર સાથે વર્ણવવામાં આવી છે. તેમાં પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, વનસ્પતિ અને ત્રસ પ્રાણીરૂપ ષજીવનિકાયની હિંસાનો નિષેધ ફરમાવવામાં આવ્યો છે. તેનો પ્રથમ અધ્યાય શસ્ત્રપરિજ્ઞા છે. તે તેના નામને અનુરૂપ હિંસાના કારણ અને સાધનોનો વિવેક કરાવે છે. હિંસા-અહિંસાના વિવેક સંબંધિત ષજીવનિકાયની અવધારણા આચારાંગની પોતાની વિશેષતા છે જે પરવર્તી સંપૂર્ણ જૈન સાહિત્યમાં સ્વીકૃત રહી છે. આચારાંગમાં માત્ર અહિંસાની અવધારણાનો અર્થ વિસ્તાર જ નથી પરંતુ તેને વિશેષરૂપે ઊંડો અને મનોવૈજ્ઞાનિક બનાવવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો છે.
આચારાંગમાં ધર્મની બે મુખ્યવ્યાખ્યાઓ મળી આવે છે. (૧) સેમિયા ધને આર્દિ પણ- ૧૩, આર્યજનોએ સમભાવને
ધર્મ કહ્યો છે. (૨) સર્વે મૂયા સર્વે નવા સર્વે સત્તા ન તન્ના
ए स धम्मे सुद्धे, निइए सासए समिच्च लोयं खेयम्मेहिं पवेइए- १/४१
