________________
૧૧ અહિંસામીમાંસા કમકમાટીભર્યું છે કે પુરું વાંચવું પણ શક્ય ન બને. પ્રાણીઓની હત્યાની પ્રક્રિયા દરમ્યાન પ્રાણીઓને જે કષ્ટ, પીડા, યાતનાઓ ભોગવવી પડે છે તે એટલી સવિશેષ છે કે નજર પણ આંધળી થઈ જાય. સભાન માનવી બેભાન બની-કતલખાનાની જે પ્રવૃત્તિઓ ચલાવે, હિંસાનું સામ્રાજય સ્થાપે છે ત્યારે વિશેષ આશ્ચર્ય તો એ જ થાય કે મનુષ્ય તો પ્રકૃતિથી-નિસર્ગદત્ત કરુણારસિક, દયામયી છે તો પછી તે આ ભાવથી ઉપરવટ થઈ, માનવમાંથી દાનવ બની, પોતાની સંભાવનાને કચડી-મચડીને, દાબી-દુબીને દુર્ભાવના ઉત્પન્ન કરી જે કતલખાનાની પ્રવૃત્તિ ચાલુ રાખે છે તે પીડાજનક, આશ્ચર્યજનક ભાસે છે.
એના પરથી એટલું તારણ તારવી શકાય કે દયા-કરુણા-અહિંસાની ભાવના માનવમાં પ્રકૃતિદત્ત છે જ્યારે હિંસાની ભાવનાને માનવે પોતે પોતાની લાગણીઓને કચડીને, દબાવીને ઉભી કરવી પડે છે, કેળવવી પડે છે. IT has to be induced and cultivated. સંવેદનોને કુંઠિત કર્યા વિના હિંસા આચરી શકાતી નથી. માનવ-માનવ કે દાનવ?
આજે માનવજાત સમક્ષ મોટો પ્રશ્ન છે તેના અસ્તિત્વનો. તેણે જન્મ માનવ તરીકે ધારણ કર્યો છે તો હવે તેણે માનવ રહેવું છે કે દાનવ બનવું છે? પ્રશ્ન જરા વિચિત્ર-અટપટો ભાસે... લાગે કે માનવ માનવ તો છે જ તો પછી દાનવ બનવાનો પ્રશ્ન જ ક્યાંથી ઉપસ્થિત થશે ? અહીં માનવ અને દાનવનો ભેદ જાતિ, શરીરથી નહીં પરંતુ આંતરિકવૃત્તિઓથી છે, તેનાથી આચરવામાં આવતી ક્રિયાઓ દ્વારા સમજવાનો છે.
હિંસાની ભાવના- રાક્ષસી ભાવના છે. બાહ્ય દષ્ટિએ મનુષ્ય દેખાતો માનવ દાનવ-રાક્ષસ બની શકે તેની આંતરિક ભાવનાને કારણે. માનવતા એક પવિત્ર-પાવન ચીજ છે. મનુષ્યથી શ્રેષ્ઠ આ દુનિયામાં કોઈ નથી એ તો નિર્વિવાદ હકીકત છે. કારણ શાસ્ત્રમાં પણ જણાવ્યું છે કે ‘સેવેગોડતિવ્યો માનવો જન્મ' અર્થાત્ દેવતાઓ કરતાં પણ માનવ જન્મ ઊંચો છે. અધિક છે. સમસ્ત સૃષ્ટિનું કેન્દ્રબિંદુ માનવ છે. આ માનવે ક્યારેક દાનવી કાર્ય કર્યું છે. હિંસા-પશુવધ-પશુબલિને ધર્મનું સ્વરૂપ
