________________
અહિંસામીમાંસા
પછી જીવનના પ્રત્યેક રાહ પર અહિંસાનો આદર્શ સ્થાપિત થશે.
શ્રી અરવિંદ ઘોષે અતિમનસ્ જગતના સંબંધે અત્યંત સૂક્ષ્મ વિવેચન કર્યું છે. તેઓ યોગના બળે અતિમનસ્ની સાધના કરી ધરતી પર એક એવી પાવન અને સ્વર્ગમય ધરતીની કલ્પના કરે છે જ્યાં દુઃખ, દીનતા, યુદ્ધ, હરીફાઈ, સંકીર્ણતા, સાંપ્રદાયિકતા નહીં હોય. તેમણે સ્પષ્ટ રીતે જણાવ્યું છે કે આ ધરતી પર બધું જ સંભવિત છે, જો માનવ તેના મનને નિયંત્રિત, અંકુશિત કરી શકે તો.
૯
આચાર્ય સામન્તભદ્રે જણાવ્યું છે કે આત્માનું સંશોધન કરનાર સાધક માટે અહિંસા પરબ્રહ્મ છે. અહિંસા જ પરમાત્મા છે અને અહિંસા જ પરમેશ્વર છે.
ભગવાન અનંત છે, અસીમ છે અને અપરિમિત છે. જો અહિંસા ભગવાન છે તો તે પણ અનંત છે, અસીમ છે અને અપરિમિત છે. આથી તેને શબ્દોની ભાષામાં બાંધવી, વર્ણવવી અતિકઠિન, અશક્ય છે. શબ્દો તેની પાસે દુર્બળ, કમજોર છે જ્યારે અહિંસા પોતે વ્યાપક ચીજ છે. આથી અહિંસાને શબ્દાર્થ કરવાની ક્ષમતા શબ્દોમાં નથી. અહિંસાની સંપૂર્ણ પરિભાષા તે પોતે પોતાનામાં જ વહન કરે છે. અહિંસાનું તત્ત્વ અતિસૂક્ષ્મ છે. આથી તેના વિવેચનમાં સંતુલિત દ્રષ્ટિ કેળવવી જરૂરી છે. તેના સ્થૂળ અને સૂક્ષ્મ બંને રૂપો પર ચિંતન કરવું આવશ્યક છે. જૈનધર્મમાં હિંસાના એક નહીં, અનેક નહીં, અસંખ્ય નહીં પરંતુ અનંત ભેદ ગણાવ્યાં છે. સમુદ્રના કિનારે ઊભા રહી સમુદ્રની લહેરો ગણવી અસંભવ છે તેવી રીતે સંસાર પણ અથાહ સમુદ્ર જેમ ફેલાયેલો છે. તેમાં એક છેડે ઊભા રહી હિંસા વિષે વિચાર કરતાં તેને પૂર્ણ સ્વરૂપે પામી શકાશે નહીં. માનવ મનના વિચારોની લહેરોને પોતે પામી શકે છે ખરો? તેવું જ હિંસાના ભેદનું છે.
આત્મા સાથે જ્યારે હિંસાનું બંધન થાય છે ત્યારે આત્મામાં કંપન ઉત્પન્ન થાય છે, હલચલ મચે છે અને તેની સાથે ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, અહંકાર જેવા સંસ્કારો જાગૃત થાય છે. જ્યારે આત્માનાં આવા સંસ્કારો નાશ પામશે ત્યારે હલચલ, કંપન અટકી જશે. મન, વાણી અને શરીર સ્થિર (કંપન હીન) થતાં આત્મા પણ સ્થિર થશે પરંતુ આ સ્થિતિ હાલ
