________________
ઐતિહાસિક દષ્ટિએ અવલોકન
एक एव इदं सर्वं पूर्व आसीत् युधिष्ठिर
क्रियाकर्मविभेदेन चातुर्वण्ये व्यवस्थितम् ॥-महाभारत મહાભારત એ વેદધર્મને પ્રાચીન ગ્રંથ છે. તેમને આ લોક છે. તેને અર્થ એ છે કે પૂર્વકાળમાં આ આખું વિશ્વ એક જ પ્રવાહમાં વહેતું હતું. પરંતુ પાછળથી રાષ્ટ્રની વ્યવસ્થા જાળવવા સારુ ક્રિયા અને કર્મના ભેદ પ્રમાણે ચાર વિભાગો નક્કી કરવામાં આવ્યા. તે વિભાગે તે વખતે સમાજરૂપે હતા. બ્રાહ્મણસમાજ, ક્ષત્રિય સમાજ, વૈશ્યસમાજ અને સમાજે એ તેનાં નામો હતાં.
વિદ્યા અને સંસ્કૃતિને પ્રજા વર્ગમાં પ્રચાર કરનારની ગણના બ્રાહ્મણવર્ગમાં પ્રજાનાં સંરક્ષણ કરનારની ગણના ક્ષત્રિયવર્ગમાં; કૃષિ અને વાણિજ્યદ્વારા પ્રજાવર્ગમાં સેવા કરનારની ગણના વૈોમાં અને કેવળ સેવાભાવી વર્ગની ગણના શુકવર્ગમાં થતી હતી. આ જ કથનની જૈન અને બૌદ્ધ શાસ્ત્રોમાં પણ પૂર્તિ છે:
कम्मुणा बम्भणो होइ, कम्मुणा होइ खत्तियो । , , , , વરસો મુળા દો, સુદ વડુ મુળા છે .
ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર, મ. ૨. . -
