________________
સામાન્ય કતવ્યો
૧૬પ વિષય કેટલે ગૌણ બને છે, તેનું આજે જીવતું જાગતું દૃષ્ટાંત આજની વ્યાપારી દશા છે.
યંત્રવાદે પૂછપતિઓને આજે વ્યાપારી કર્તવ્યથી ભુલાવીને દલાલ જેવા બનાવી મૂક્યા છે. એ વર્ગ વિનિમયની વ્યવસ્થા જાળવવાને બદલે દૂર દૂર દેશમાં કાચો માલ મોકલાવી, તેમાંથી બનતા પાકા માલનાં એકનાં સોગણું દામ વિદેશને ખટાવી અહીંની પ્રજાને તેવી વસ્તુઓ પૂરી પાડવાનું આબાદ કામ કરી રહ્યા છે. શ્રમજીવનને ખેઈ બેઠા છે અને આળસ અને વિલાસને એમણે જાણે અજાણે પણ પિષ્યાં છે. એમને સ્ત્રીવર્ગ બોજારૂપ થઈ પડ્યો છે.
લેહાણ, દરજી, સુથાર, લુહાર અને રાજવીઓ સુદ્ધાં આવી જાતના વ્યાપારમાં ઘસડાઈ રહ્યા વિના ન રહી શક્યા. સારાંશ કે આખીયે વ્યાપારી સંસ્થા અને પ્રણાલિકા તૂટી ગઈ છે, અને વ્યાપારી કરતાં સટ્ટો કરનારા કે જેની ગણના આજે વ્યાપારી વર્ગમાં થાય છે, તેને જ હિસ્સો આજે વધુ પ્રમાણમાં દષ્ટિગોચર થાય છે. સટ્ટાનું પરિણામ
સટ્ટો એ એક પ્રકારને જુગાર છે. સવારે જે લાખોપતિ હય તે સાંજે ભિખારી બને છે. ૨૫ કે ૫૦ રૂપિયાવાળો હજારેને વ્યાપાર ડોળે એવું જે કયાંય બનતું હોય તો તે આ જ વ્યાપારમાં. આ ઉપરથી સ્પષ્ટ જણાય છે કે એ વસ્તુને વ્યાપાર તરીકે ગણી શકાય જ ' નહિ. આખા રાષ્ટ્રમાં વ્યાપી રહેલાં ચિંતા અને દુઃખ ઉત્પન્ન કરવામાં સટ્ટાનો મોટો ફાળો છે, તેમ કહીએ તો કશું ખોટું નથી. તેમાં સર્જનનું તત્વ જ નથી, સંહારલીલા જ એમાં વિકસ્યાં કરે છે. વ્યાજવૃત્તિ
વ્યાપારીવર્ગની પાયમાલી અને કર્તવ્યસ્યુતતામાં વ્યાજવૃત્તિને પણ મોટો હિસ્સો છે. મુસલમાન શાસ્ત્રોની પવિત્ર શિક્ષાઓમાં તો વ્યાજ ન લેવાનું ખાસ ભારપૂર્વક સૂચવ્યું છે, કારણ કે વ્યાજ
