Dharm Tattva Chintan Part 02

SR No.: 032361
Original Sutra Author: N/A
Author: Sheelchandrasuri
Publisher: Bhadrankaroday Shikshan Trust
Total Pages: 250
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 181

(૪૨)
જીવન સ્વસ્થ, શાન્ત, પ્રસન્ન બની રહે તે માટેનું મુખ્ય અને ખરું કારણ ચિત્તની શાન્તિ છે. ચિત્ત શાન્ત હોય તો જ જીવન સંઘર્ષમુક્ત બને. ચિત્ત અશાન્તિ અનુભવતું હોય અને જીવન સરસ રીતે ચાલે એ અશક્ય બાબત છે.
ચિત્તની અશાન્તિનું કારણ છે મલિનતા. ચિત્ત જો મલિન ભાવો એટલે કે વિચારો અને વિકલ્પોથી ભરેલું કે ખરડાયેલું હોય તો તે કદી શાન્ત નહિ થાય, અશાન્ત જ રહેશે. મલિન ભાવો પણ ઓછા નથી હોતા. ચિત્તમાં ઊગનારા તમામ મલિન ભાવોનાં નામો આપણને આવડતાં નથી અને તેની ગણતરી પણ થઈ શકે તેમ નથી, એટલે જ્ઞાનીઓએ તે મલિનતાને બે શીર્ષક હેઠળ વહેંચી દીધી છે : વિષય અને કષાય, અથવા તો રાગ અને દ્વેષ. આ બે મુખ્ય મલિન તત્ત્વો છે, અને તે દરેકના પરિવારસમા મલિન ભાવો અસંખ્ય - ગણી ન શકાય તેટલા છે. આપણા ચિત્તમાં તેમાંનો કયો મલિન ભાવ ક્યારે ઊગશે અને ક્યારે આપણા ચિત્તને ખરડી દઈને અશાન્ત કરી મૂકશે, તે અકલ્પ્ય જ હોય છે.
આપણે રીસ અને ગુસ્સો કરીએ છીએ, દ્વેષ કરીએ છીએ, ઈર્ષ્યા કે અદેખાઈ પણ કર્યા કરીએ છીએ, ઘૃણા કે નફરત પણ થયા જ કરે છે, આ બધાં જ વાનાં મલિનતા ગણાય. બીજાની ખરાબ વાતો કે ભૂલો જોયા કરવાની અને તે વિષે જાણવાની તેમ જ તેની નિંદા કે ટીકા કરવાની પણ ચિત્તને આદત હોય છે. એ પણ મલિનતા જ છે.
પોતાની ખોડ-ખામીને સામાન્ય કે સહજ ગણવી, તેને ધ્યાનમાં ન લેવી, તેના માટે અફસોસ ન કરવો કે તે સુધારવાની જરૂરત પણ ન અનુભવવી, કોઈક તે પરત્વે ધ્યાન દોરે કે વાત કરે તો તેને પ્રત્યાઘાતી ગણીને તેનો તિરસ્કા૨ ક૨વો, આ પણ એક પ્રકારની ભયાનક મલિનતા છે.
ચિત્તને શાન્ત કરવા અને રાખવા ઇચ્છે, તેના માટે ઉપર વર્ણવી તેવી સઘળીય મલિનતાઓને ચિત્તમાંથી નાબૂદ કરવી એ અતિ અગત્યનું કામ ગણાય. ખરેખર તો એમ કહી શકાય કે જે પોતાની ભૂલ અને દોષને જોઈ-ઓળખી શકે છે, તેને કબૂલી શકવા જેટલો નિખાલસ થઈ શકે છે, અને તેને સુધારવાનો પ્રમાણિક પ્રયાસ કરી શકે છે, તેનું જ ચિત્ત શાન્ત બની શકે છે.
૧૯૦૬ |