________________
૨૫
ગુજરાતી શબ્દની વ્યવહારુ જોડણી
ર૭ – માં દ્વિતીય ભૂતકૃદંતમાં સ્વરાંત ધાતુઓ પછી “એલું”નું બચેલું” થાય છે, તે બતાવવાનું વાજબી વિધાન થયું છે. આ સાથે એટલું ખ્યાલમાં રાખવું કે ઉચ્ચારણની દૃષ્ટિએ આ “એ” હસ્વ છે. સૂરત બાજુ “જેયલું” ને નજીકનું ઉચ્ચારણ છે. - જમાં બતાવ્યા પ્રમાણે રૂપ પણ વ્યવહારપૂરતાં જ છે; એને પણ ઉચ્ચારણ સાથે સંબંધ નથી.
[કેટલીક પ્રકી સુચના ] ૨૮. પેસે, ચૌટું, પૈડું, ર એમ લખવું. પણ પાઈ, પાઉંડ, ઊડઈ, સઈ એવા શબ્દ દર્શાવ્યા પ્રમાણે લખવા.
અ”,” “ઉ”નું ઉચ્ચારણ એ', “ઔ” જેવું થાય છે જ, એટલે પૈસો, ચૌટું વગેરે બરોબર છે. “પાઈ, પાઉંડ” માટે પ્રશ્ન નથી; પ્રશ્ન ફરી ઊઠઈ, સઈ, ઊધઈ, અને થઈ, જઈ લઈ દઈ જેવાં સંબંધક ભૂત કૃદંત રહે. આમાં સ્વરભાર ઉપાંત્ય “અ”. ઉપર હોવાથી દીર્ઘ ‘ઈ’ ઉચ્ચારી શકાતી નથી. પણ વ્યવહાર પૂરતે ઈ’, દીર્ઘ રાખ્યો છે; એટલે વ્યવહારપૂરતી આવી જોડણી કરવી, એવું સમાધાન છે.
આવી જ સ્થિતિ ઉપાંત્ય સ્વર ઉપર ભાર છે તેવા કારાંત શબ્દો , જોઈ સમાઈ, સૂઈ વગેરે સંબંધક ભૂત કૃદંત, કોઈ કાંઈ જમાઈ જેવા શબ્દો, અને “આઈ અંતવાળાં ભાવવાચક નામોનો છે. ઉચ્ચારણથી “ઈ હસ્વ જ આવે છે. માત્ર વ્યવહાર પૂરતી જ દીર્ઘ ઈસ્વીકારાઈ છે.
[ “જ” કે “જી” ] રહ, સજા, જિંદગી, સમજ એમાં જ; તેથા ગોઝા, મોઝારમાં છે, અને સાંજ
છે, મજા-ઝા, એમ લખવું.
સજા, જિંદગી જેવા વિદેશી શબ્દને પ્રશ્ન જરૂરી નથી. ખરી પ્રશ્ન તો તદ્દભવ ગુજરાતી શબ્દો વિશેને છે. આ શબ્દોમાં “જે છે કે
એનો નિર્ણય ઉચ્ચારણ તે આપે જ છે. “હમજ” એવી જૂની એકદેશી જોડણીને ધ્યાનમાં લેતાં માલુમ પડશે કે શબ્દમાં કયાંક મહાપ્રાણુ ઉચ્ચારણ છે. પણ એ શા માટે છે? મૂળમાં દર' ઉપરથી “રણ” થઈ એ શબ્દો ગુજરાતી ઉચ્ચારણમાં આવ્યા છે; એટલે વસ્તુસ્થિતિએ
જ” નો વિચાર જ આવશ્યક નથી. સમઝ, માઝાર, સાંઝ, સૂઝ, બૂઝ, વાંઝણી, એ સૌ શબ્દોમાં “ઝ જ છે. અહીં વ્યુત્પત્તિ અને ઉચ્ચારણ બને એક જ વસ્તુ આપે છે.
- [ કેટલાક વિપે ] ૩૦. આમલીઆંબલી, લીમડે-લીંબડે, તૂમડું-તૂબડું, કામળી-કાંબળી, ડામવું
ડાંભવું, પૂમડું-Vભડું, ચાંલ્લો-ચાંદલે, સાલ્લ–સાડલે એ બને રૂપો ચાલે.
