________________
ક્રમબદ્ધપર્યાય
જે પર્યાય જે સમયે થવાની છે, તે પર્યાય તે સમયે નિયમથી થશે જ, એવી પણ એક શક્તિ પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં છે કે જેનું નામ છે ભાવભાવશક્તિ.૩ તથા એક શક્તિ એવી પણ છે કે જેના કારણે જે પર્યાય જે સમયે નથી થવાની, તે નિયમથી નહિ થાય, તે શક્તિનું નામ છે અભાવાભાવશક્તિ.
ઉક્ત છ શક્તિનું સ્વરૂપ એ સુનિશ્ચિતપણે સિદ્ધ કરે છે કે જે દ્રવ્યની, જે પર્યાય, જે સમયે પિતાના ઉપાદાન અનુસાર જેવી થવાની હોય છે, તે સ્વયં નિયમથી તે જ સમયે, તેવી જ થાય છે તેમાં પરની રચમાત્ર પણ અપેક્ષા રહેતી નથી.
સર્વશ્રેષ્ઠ દિગંબરાચાર્ય કુંદકુંદના પ્રસિદ્ધ પરમાગમ સમયસારની આચાર્ય અમૃતચન્દ્રકૃત આત્મખ્યાતિ ટીકાના અંતે પરિશિષ્ટમાં આવેલ ૪૭ શક્તિઓ ઉપર શ્રી કાનજીસ્વામીનાં વિસ્તૃત પ્રવચન “આત્મપ્રસિદ્ધિ ભામે હિન્દીમાં અને “આત્મવિભવ’ નામે ગુજરાતીમાં પ્રકાશિત થયાં છે-વિશેષ જિજ્ઞાસા ધરાવનાર આત્માથી બંધુઓએ પિતાની જિજ્ઞાસા ત્યાંથી પૂર્ણ કરવી જોઈએ. અહીં તેમની વિસ્તૃત ચર્ચા માટે ન તે અવકાશ છે અને ન તે ન્યાયસંગત છે.
(૭) પ્રશ્ન :- જે આપણે આપણું પર્યાયને પણ નથી બદલી શકતા તે પછી આપણા પરિણમનના કર્તા પણ આપણે ક્યાં રહ્યા?
ઉત્તર :-“આપણે આપણું પર્યાયને પણ નથી મદલી શકતા જ્યારે એમ કહેવામાં આવે છે ત્યારે તેને આશય એ હોય છે કે આપણે તેના નિશ્ચિત ક્રમમાં કેઈ ફેરફાર નથી કરી શકતા, પરંતુ એ નથી થતું કે તેના પરિણમનના કર્તા પણ આપણે નથી. છા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં જે છ શક્તિઓની ચર્ચા કરવામાં આવી છે તે દ્રવ્યની પિતાની જ શક્તિઓ છે, તેમના કારણે જ પર્યાય
૧ મvયમાનri મારમાર | સમયસાર, આખ્યાતિ ટીકા,
પરિશિષ્ટ, પૃષ્ઠ ૬૩૦ २. अभवपर्यायाभवनरूपा अभावाभावशक्तिः। त
