________________
૭૯
એક-અનુશીલન સમજણમાં વ્યવસ્થિત-વ્યવસ્થા નથી આવી શકતી, કેમ કે તેથી તેમના અને ઘા લાગે છે, વ્યવસ્થાપકત્વને અધિકાર છિનવાઈ જાય છે.
વ્યવસ્થાપકને તે એક અવ્યવસ્થિત જગત જોઈએ કે જેની વ્યવસ્થા તે કરે અને પ્રતિષ્ઠાપૂર્વક તે વ્યવસ્થાપક બન્યા રહે. એ જ કારણે સુનિશ્ચિત સ્વયંચાલિત વ્યવસ્થા જગતની સમજણમાં નથી આવતી અને તેની મતિ વ્યવસ્થિત નથી થતી.
સર્વજ્ઞતા” અને “ક્રમબદ્ધપર્યાય”ની શ્રદ્ધા-પ્રતીતિ વિના મતિ વ્યવસ્થિત થઈ જ નથી શકતી.
ભલે ગમે તેટલે પ્રામાણિક વ્યવસ્થાપક હોય, પરંતુ વ્યવસ્થાપક દ્વારા કરવામાં આવેલી વ્યવસ્થા કદી પણ પૂર્ણ વ્યવસ્થિત, સાચી અને ન્યાયસંગત ન હોઈ શકે; સ્વયંચાલિત વ્યવસ્થા જ પૂર્ણ વ્યવસ્થિત, સાચી અને ન્યાયસંગત હોય છે.
એક વજન કરવાનું યંત્ર છે, જેમાં દસ પૈસાને સિક્કો નાખવાથી આપનું સાચું વજન જણાઈ જાય છે. તે યંત્ર વડે જેટલા માણસે પિતાનું વજન કરશે તેટલા દસ પૈસાના સિક્કા તેની અંદરથી અવશ્ય નીકળશે. એવું બની શકતું નથી કે કઈ પૈસા ન નાખે અને પિતાનું વજત (તેના વડે) જાણી યે, ભલે તે માણસ તે યંત્રને માલિક પણ કેમ ન હોય. તેને પણ જે પિતાનું વજન જાણવું હોય તે યંત્રમાં સિક્કો નાખવું જ પડશે. પરંતુ એ માણસ કદાચ દીવ લઈને શોધતાં ય ન મળે કે જેની જવાબદારી ઉપર કાંટે સોંપવામાં આવે અને કહેવામાં આવે કે જે વજન કરાવે તેની પાસેથી દસ પૈસા લઈ લેજે. તે પિતે વજન કરશે અને પૈસા જમા નહિ કરે, પિતાનાં બાળકોને તળશે અને પૈસા નહિ આપે. એ સંભવિત નથી કે જેટલા માણસો તે કાંટા ઉપર વજન કરાવે, એટલા પૈસા તેના સ્વામીને મળી જ જાય.
માટે સ્વયંચાલિત વ્યવસ્થા જ બરાબર છે, સાચી છે પણ વ્યવસ્થાપક એ નહિ માને, કેમ કે એથી તે નકામો બની જાય છે.
