________________
એક અનુશીલન
અહે! જેમને પૂર્ણ જ્ઞાયક સ્વભાવ પ્રગટ થઈ શકે છે, તેઓ કેવળજ્ઞાની છે, તેમના જ્ઞાનમાં બધું એકી સાથે જણાય છે. એવી પ્રતીતિ કરતાં પોતે પણ નિજ દૃષ્ટિથી દેખનાર જ રહ્યો; જ્ઞાન સિવાય પરનું કર્તુત્વ અથવા રાગાદિક બધુંય અભિપ્રાયમાંથી દૂર થઈ ગયું. આવી દ્રવ્યદષ્ટિના બળથી, જ્ઞાનની પૂર્ણતાની ભાવનાથી, વિસ્તસ્વરૂપનું ચિંતવન કરે છે.
- આ ભાવના જ્ઞાનીની છે, અજ્ઞાની મિથ્યાદષ્ટિની નથી; કેમ કે મિથ્યાષ્ટિ જીવ પરનું કર્તૃત્વ માને છે અને કર્તુત્વની માન્યતાવાળો જીવ જ્ઞાતૃત્વની યથાર્થ ભાવના નથી કરી શકતે, કેમ કે કતૃત્વ અને જ્ઞાતૃત્વને પરસ્પર વિરોધ છે. | સર્વજ્ઞ ભગવાને પોતાના કેવળજ્ઞાનમાં લેવું જોયું છે, તે જ થાય છે. જે આપણે તેમાં કાંઈ પરિવર્તન નથી કરી શકતા તે પછી તેમાં પુરુષાર્થ રહેતું નથી–આ પ્રકારે જે માને છે તે અજ્ઞાની છે.
હે ભાઈ! તું તેના જ્ઞાનથી વાત કરે છે? પિતાના જ્ઞાનથી કે બીજાના જ્ઞાનથી? જે તે પિતાના જ જ્ઞાનથી વાત કરતે હે તે પછી જે જ્ઞાને સર્વજ્ઞ અને બધાં દ્રવ્યની અવસ્થાને નિર્ણય કરી લીધે તે જ્ઞાનમાં સ્વદ્રવ્યને નિર્ણય ન હોય-એ થઈ જ કેવી રીતે શકે? સ્વદ્રવ્યના નિર્ણય કરનાર જ્ઞાનમાં અનંત પુરુષાર્થ છે.
તે તારા તર્કમાં કહ્યું છે કે “સર્વજ્ઞ ભગવાને પિતાના કેવળજ્ઞાનમાં જેવું જોયું હોય તેમ થાય છે, તે તે માત્ર વાત કરવાને માટે કહ્યું છે-કે તને સર્વસના કેવળજ્ઞાનને નિર્ણય છે?
પહેલાં તે જે તને કેવળજ્ઞાનને નિર્ણય ન હોય તે સર્વ પ્રથમ તે નિર્ણય કર અને જે તે સર્વજ્ઞના નિર્ણયપૂર્વક કહે છે તે સર્વજ્ઞ ભગવાનના કેવળજ્ઞાનના નિર્ણય કરનાર જ્ઞાનમાં અનંત પુરુષાર્થ આવી જ જાય છે. સર્વસને નિર્ણય કરવામાં જ્ઞાનનું અનંત વીર્ય કામ કરે છે, તે પણ તેને ઈન્કાર કરીને તું કહે છે કે ક્રમબદ્ધપર્યાયમાં પુરુષાર્થ ક્યાં રહ્ય? - સાચું તે એ છે કે તેને પૂર્ણ કેવળજ્ઞાનના સ્વરૂપની જ
