________________
એક અનુશીલન
કાળની નિયમિતતામાં જ કેમ આશંકા થાય છે, ક્ષેત્રાદિની નિયમિતતામાં કેમ નહિ?
જેમ કે કેવળજ્ઞાન જીવને જ થશે, અજીવને નહિ; જીવમાં પણ ભવ્ય જીવને જ થશે, અભવ્યને નહિ–આ દ્રવ્ય સંબંધી નિયમિતતા છે. શુ આમાં આપને વાંધો છે? એ જ રીતે કેવળજ્ઞાન ક્ષપકશ્રેણીરૂપ ધ્યાન (વિધિ)થી જ થશે તથા જ્ઞાનાવરણાદિ ઘાતિકર્મોના અભાવ (નિમિત્ત) પૂર્વક જ થશે–આ વિધાન અને નિમિત્ત સંબંધી નિયમિતતા છે. શું એમાં પણ આપને કઈ શંકા છે? જે ના, તે પછી કાળ સંબંધી નિયમિતતામાં જ શંકા કેમ ?
કમબદ્ધપર્યાયમાં એકલા કાળને જ નિયમિત સ્વીકારવામાં આવેલ નથી; પરંતુ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ અને નિમિત્તને પણ નિયમિત સ્વીકારવામાં આવેલ છે.
જે ક્રમબદ્ધપર્યાયમાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ, નિમિત્ત-એ બધાની નિયમિતતાને સમાવેશ થાય છે તે પછી જે કાળે થવાનું હશે તે જ કાળે થશેના સ્થાને એમ પણ કહી શકાય છે કે જે દ્રવ્યનું થવાનું હશે, તેનું જ થશે; જે ક્ષેત્રમાં થવાનું હશે, તેમાં જ થશે; જે થવાનું હશે, તે જ થશે; જે વિધિથી થવાનું હશે, તેનાથી જ થશે; જે નિમિત્તપૂર્વક થવાનું હશે, તે જ નિમિત્તે થશે.
તે પછી કાળ ઉપર જ નારાજ શા માટે? કાળની જ નિયમિતતામાં બંધનની પ્રતીતિ શા માટે? અન્યમાં કેમ નહિ? કયું કારણ છે કે અજ્ઞાની કાળમાં જ શંકિત થાય છે?
એનું કારણ છે અજ્ઞાનીનું ઉતાવળાપણું. પર્યાયની અચળતાનું જ્ઞાન ન હોવાથી અજ્ઞાનીમાં એક પ્રકારનું ઉતાવળાપણું થઈ જાય છે કે એટલી પ્રતીક્ષા કેણ કરે? કાર્ય જલદી થવું જોઈએ. જેને સમ્યગ્દર્શન-પર્યાયની પ્રાપ્તિને કાળ દૂર હોય, તેને કાળની નિયમિતતાને વિશ્વાસ આવતું નથી. ન લેકમાં પણ જોવામાં આવે છે કે જેને કેઈ કામ થવાને સમય સમીપ આપવામાં આવે છે–બતાવવામાં આવે છે તે તે
