________________
એક અનુશીલન,
ગયે. અને હવે ઘણે સમજણે થઈ ગયો છે, ખૂબ સમજી-વિચારીને ખાય-પીએ, ઊઠે-બેસે છે, છતાં પણ નિરંતર અશક્ત કેમ તે જાય છે? હવે આ શરીરને સારી રીતે સંભાળી લેને કે કયાંક એ અહીં જ ન છૂટી જાય અને તું એને અહીં જ છેડીને ચાલતે થા? પૂરેપૂરી રીતે સંભાળીને રાખવા છતાં પણ એક દિવસ એ જ થશે કે એ અહીં જ પડયું રહેશે અને તારે એને છેડીને જવું પડશે; છતાં પણ આમાં કત્વનું અભિમાન તારાથી છૂટતું નથી.
આ શરીર ઉપર તારું રચમાત્રેય જોર ચાલતું નથી. આ તારા વાળ કાળામાંથી સફેદ તને પૂછીને થયા હશે? ચહેરા ઉપર જે કરચલીઓ જોવામાં આવે છે, એ પણ તારી સંમતિથી જ પડી હશે?
જે ના, તે પછી એમ શા માટે સ્વીકારતે નથી કે “હેતા સ્વયં જગત પરિણામ, મેં જાકા કરતા કયા કામ.” શરીર પણ પર છે, જેના ઉપર તું તારું કર્તૃત્વ સ્થાપી રહ્યો છે.
આ ઉપરથી કેટલાક લેકે કહે છે કે જાણવું-દેખવું તે આત્માને સ્વભાવ છે, તે તે કરવું જ પડશે. તેમને અમારું કહેવાનું છે કે તેમાં કરવું શું પડશે? એ તે સહજ થાય છે.
શું જાણવું અને શું ન જાણવું-એને વિવેક તે કરે જ પડશે? એમ હું જ ચાલશે કે જે ઈચ્છો તે જાણ્યા-દેખ્યા કરે. કાંઈક તે મર્યાદા રાખવી જ પડશે, કાંઈક તે નક્કી કરવું જ પડશે. શું આપણે આપણાં જ્ઞાન-દર્શનને એમ જ છૂટાં મૂકી દઈશું– સાંઢની જેમ; કે જે જ્યાં ઈચ્છે ત્યાં મેઢું નાખ્યા કરઓછામાં ઓછું તેને તે સ્વભાવ-સન્મુખ કરવાં જ પડશે. કાંઈ કરવું નથી, કાંઈ કરવું નથી, એ બધું કેવી રીતે ચાલે? “જ્ઞાનને સ્વભાવસન્મુખ કરે” –ઓછામાં ઓછી એટલી વાત તે રહેવા દે.
જે આમ કેઈ કહે તો તેને કહીએ છીએ-ભાઈ! જ્ઞાનને સ્વભાવ-સન્મુખ કરવાના વિકલ્પથી જ્ઞાન સ્વભાવ-સન્મુખ થતું નથી, પરંતુ આ વિકલ્પના પણ ભારથી રહિત થતાં જ્ઞાન સ્વભાવ-સન્મુખ
ઢળે છે.
- જ્ઞાનની પ્રત્યેક પર્યાય સ્વકાર્ય કરવામાં પરસુખાપેક્ષી નથી.
