________________
૩૭.
એક અનુશીલના
મનુષ્ય મનમાં પ્રતિદિન પિતાના કલ્યાણને જ વિચાર કરે છે, પરંતુ આવેલી ભવિતવ્યતા તે જ કરે છે કે જે તેને ચે. છે. તેથી સજજન પુરુષ રાગ-દ્વેષરૂપી વિષથી રહિત થતા થકા મોહના પ્રભાવથી અતિશય વિસ્તારને પામવાવાળા ઘણા વિકલ્પ છેડીને સદા સુખપૂર્વક સ્થિત રહૈ.”
પંડિત પ્રવર આશાધરજી “અધ્યાત્મ-રહય”માં લખે છે – “भवितव्यतां भगवतीमधियन्तु रहन्त्वहं करोमीति । यदि सद्गुरूपदेशव्यवसित-जिनशासनरहस्या : ॥६६॥
જે સદગુરુના ઉપદેશથી જિનશાસનનું રહસ્ય આપે યથાર્થ નિશ્ચિત કર્યું હોય, સમજ્યા હે–તે “હું કરું છું આ અહંકારપૂર્ણ કર્તુત્વની ભાવના છેડે અને ભગવતી ભવિતવ્યતાને આશ્રય ગ્રહણ કરો.”
ઉક્ત છંદમાં ભવિતવ્યતાને ભગવતી કહેવામાં આવેલ છે. આ છંદની વ્યાખ્યામાં પંડિત શ્રી યુગલકિશોરજી મુખ્તાર લખે છે –
“ભગવાન સર્વત્તાના જ્ઞાનમાં જે કાર્ય, જે સમયે, જ્યાં, જેના દ્વારા, જે પ્રકારે થવું ઝળકયું છે, તે, તે જ સમયે, ત્યાં જ, તેના જ દ્વારા અને તે જ પ્રકારે સંપન્ન થશે. આ ભવિષ્ય વિષયક કથનથી ભવિતવ્યતાના ઉક્ત આશયમાં કેઈ અંતર પડતું નથી, કેમ કે સર્વજ્ઞના જ્ઞાનમાં તે કાર્યની સાથે તેને કારણ-કલાપ પણ ઝળક્ય છે, સર્વથા નિયતિવાદ અથવા નિર્દેતુક ભવિતવ્યતા કે જે અસંભવિત છે, તે કથનને વિષય જ નથી. એ સિવાય સર્વજ્ઞના જ્ઞાનાનુસાર પદાર્થોનું પરિણમન નથી થતું, પરંતુ પદાર્થોના પરિણમન અનુસાર સર્વજ્ઞના જ્ઞાનમાં પરિણમન અથવા ઝળકાવ થાય છે. જ્ઞાન યાકાર છે, નહિ કે ફેય જ્ઞાનાકાર.” ૧
આચાર્ય કલ્પ પંડિત ટેડરમલજીએ પિતાના મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશકમાં અનેક સ્થળોએ આની ચર્ચા કરી છે. તેમનાં કેટલાંક કથન આ પ્રકારે છે – ૧. અધ્યાત્મ-રહસ્ય પૃષ્ઠ ૮૩-૮૪
