________________
ક્રમબદ્ધપર્યાય
નિશ્ચિત અને પૂર્ણ વ્યવસ્થિત હોય જ છે, પરંતુ જે દશ્ય અવ્યવસ્થિત બતાવવામાં આવે છે, તે પણ પૂર્વ નિજિત અને પૂર્ણ વ્યવસ્થિત હોય છે.
એકદમ વ્યવસ્થિત બતાવવામાં આવતું કેઈ અમીરનું ભવ્ય મકાન જેમ પૂર્વ નિજિત અને વ્યવસ્થિત હેય છે, તેવી જ રીતે અવ્યવસ્થિત બતાવવામાં આવતી કઈ ગરીબની ઝુંપડી પણ અનિયજિત અને અવ્યવસ્થિત નથી હોતી, પરંતુ તે ય પૂર્ણપણે નિયજિત અને વ્યવસ્થિત જ હોય છે. તેને તૂટેલે ખાટલે અને ફાટેલાં કપડાં બતાવવા માટે પહેલાંથી જ અખંડ ખાટલો તડ પડે છે અને અખંડ કપડાં ફોડવાં પડે છે. કયાંક થાળી પડી છે, કયાંક લેટ-એ બતાવવા માટે વ્યવસ્થિતરૂપે એક નિશ્ચિત સ્થળે થાળી અને બીજા નિશ્ચિત સ્થળે લેટ મૂકવામાં આવે છે
જેમ ઉકત અવ્યવસ્થિત દેખાતી વ્યવસ્થા પણ પૂર્વ નિશ્ચિત અને વ્યવસ્થિત હોય છે; બરાબર તે જ પ્રમાણે સર્વ દ્રવ્યનું અવ્યવસ્થિત જેવું દેખાતું. પરિણમન પણ પૂર્ણ નિશ્ચિત અને વ્યવસ્થિત હેય છે.
જેમ નાટકમાં દશ્ય કમશઃ આવે છે, એક સાથે નહીં; તેવી જ રીતે પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં પર્યાયો ક્રમશઃ જ થાય છે, એક સાથે નહિ નાટકમાં એ પણ નિશ્ચિત હોય છે કે કયા દશ્ય પછી કયું દશ્ય આવશે તેવી જ રીતે પર્યામાં પણ એ નિશ્ચિત હોય છે કે તેના પછી કઈ પર્યાય આવશે. જેમ જેના પછી જે દશ્ય આવવાનું નિશ્ચિત હોય છે, તેના પછી તે જ દશ્ય આવે છે, અન્ય નહિ, તેવી જ રીતે જેના પછી જે પર્યાય (કાર્ય) થવાની હોય છે, તે જ થાય છે અન્ય નહ. આનું જ નામ ‘ક્રમબદ્ધપયાંય” છે.
પ્રત્યેક દ્રવ્યની તે પરિણમન-વ્યવસ્થા માત્ર વ્યવસ્થિત જ નહિ સ્વાધીન પણ છે; કેઈ અન્ય દ્રવ્યને આધીન નથી. એક દ્રવ્યના પરિણમનમાં બીજા દ્રવ્યને કઈ પણ હસ્તક્ષેપ નથી.
