________________
૧૩૦
ક્રમબદ્ધપર્યાય
રાગમાં અટકવું છે, તેને ક્રમબદ્ધની વાત બેઠી જ નથી. રાગ કરવા અને રાગ છેડવા—એ પણ આત્મામાં નથી. આત્માતા એકલા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે.
પરની પર્યાય તે જે થવાની છે તે તે થાય જ છે, તેને હું શુ કરુ? અને મારામાં જે રાગ આવે છે તેને હું શું લાવું ? અને મારામાં જે શુદ્ધ પર્યાય આવે તેને કરું લાવું–એવા વિકલ્પથી પણ શું? પેાતાની પર્યાયમાં થનાશ રાગ અને થનારી શુદ્ધ પર્યાય તેને કરવાના વિકલ્પ શે? સગ અને શુદ્ધ પર્યાયના કર્તૃત્વના વિકલ્પ શુદ્ધ સ્વભાવમાં છે જ નહિ. કર્તાપણું આવી જવું—તે જ માક્ષમાર્ગના પુરુષાર્થ છે. ”
પ્રશ્ન :- ક્રમબદ્ધપર્યાયની વાત કહીને આપ શું સિદ્ધ કરવા ઈચ્છે છે. ”
ઉત્તર :– “ક્રમબદ્ધના સિદ્ધાન્તથી મૂળ તે! અકર્તાપણું સિદ્ધ કરવું છે. જૈનદર્શન અકર્તાવાદી છે. આત્મા પરદ્રવ્યના ત કર્તા છે જ નહિ, રાગના પણ કર્તા નથી અને પર્યાયના પણ કર્તા નથી. પર્યાય પોતાની જ જન્મક્ષણમાં પેાતાના જ છ કારકથી સ્વતંત્રપણે જે થવા ચાગ્ય હાય તે જ થાય છે; પરન્તુ આ ક્રમબદ્ધના નિર્ણય પર્યાયના લક્ષે થતા નથી. ક્રમબદ્ધના નિષ્ણુય કરવા જાય ત્યાં શુદ્ધ ચૈતન્ય જ્ઞાયકધાતુ ઉપર દૃષ્ટિ જાય છે અને ત્યારે જ જાણનારી જે પર્યાય પ્રગટ થાય છે તે ક્રમબદ્ધપર્યાયને જાણે છે. ક્રમબદ્ધપર્યાયને નિર્ણય સ્વભાવ સન્મુખવાળા અનન્ત પુરુષા પૂર્ણાંક થાય છે.
ક્રમબદ્ધના નિર્ણયનુ તાત્પ વીતરાગતા છે અને આ વીતરાગતા પર્યાયમાં ત્યારે જ પ્રગટ થાય છે કે જ્યારે વીતરાગ સ્વભાવ ઉપર દૃષ્ટિ જાય છે. સમયસાર ગાથા ૩૨૦માં કહ્યુ` છે કે જ્ઞાન બધ–માક્ષના કર્તા નથી, પરન્તુ જાણે જ છે. આહાહા ! માક્ષને જાણે છે–એમ કહ્યું; માક્ષને કરે છે-એમ નથી કહ્યુ. પોતાનામાં થનારી ક્રમબદ્ધપર્યાયના કર્તા છે—એમ નહિ, પરન્તુ જાણું છે–એમ કહ્યું; ગજબ વાત છે. ”
પ્રશ્ન :- “ જો કાંઈ કરવાનું જ નથી, તે પછી આપ આત્માના અનુભવ કરવાના—જ્ઞાયક સ્વભાવ સન્મુખ દ્રષ્ટિ કરવાના ઉપદેશ
