________________
૧૨૮
ક્રમબદ્ધર્યાય
ઉત્તર:- “વ્યવહાર છે જ નહિ–એ તેને અર્થ નથી. વ્યવહાર જાણવા લાયક છે એમ ૧૨મી ગાથામાં કહ્યું છે. તે જાણેલે પ્રજનવાન છે. સર્વથા જૂઠો નથી, તેને ગૌણ કરીને અસત્યાર્થ કહ્યો છે. પ્રવચનસારની ટીકામાં પાંડે હેમરાજજીએ કહ્યું છે કે વ્યવહારને ગૌણ કરીને અસત્ય કહ્યો છે, અભાવ કરીને અસત્ય નથી કહ્યો.”
પ્રશ્ન:- “તે શું કેવળી પરને જાણતા નથી ?” ઉત્તર – “કણ કહે છે? જાણે છે તે તેઓ બધા પદાર્થોને.”
પ્રશ્ન:- “તે પછી તેમના પરને જાણવાને વ્યવહાર કેમ કહ્યો ? ”
ઉત્તર – “પર છે–તેથી તથા તન્મય થઈને નથી જાણતા -તેથી પણ.”
પ્રશ્ન :- “કમબદ્ધ માનવાથી બધી ગરબડ થઈ જાય છે?”
ઉત્તર:- “ગરબડ તે કમબદ્ધ ન માનવાથી થાય છે. કમબદ્ધ માનવાથી તે બધી ગરબડ ઊડી જાય છે. વસ્તુમાં તે ક્યાંય ગરબડ છે જ નહિ, તે તે પૂર્ણ વ્યવસ્થિત છે. અજ્ઞાનીની મતિ જ અવ્યવસ્થિત થઈ રહી છે તે ક્રમબદ્ધપર્યાયની શ્રદ્ધાથી મતિ વ્યવસ્થિત થઈ જાય છે.”
પ્રશ્ન:- “ જે અમારા કરવાથી કાંઈ થતું જ નથી તે પછી કેઈ કાર્ય શા માટે કરે? જે કઈ બનાવશે જ નહિ તે આ મંઠ૫ કેવી રીતે બનશે? કારખાનાં કેવી રીતે ચાલશે? બધી વ્યવસ્થામાં જ ગરબડ થઈ જશે.”
ઉત્તર – “કેણ મંડપ બનાવે છે, કેણ કારખાનાં ચલાવે છે? અજ્ઞાની મંડપ બનાવવા અને કારખાનાં ચલાવવાનું અભિમાન કરે છે–એ વાત તે સાચી છે, પણ કેઈ કેઈને બનાવતું કે ચલાવતું નથી. જ્યાં એક દ્રવ્યની બીજા દ્રવ્યમાં અત્યંત અભાવ છે ત્યાં એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યમાં શું કરી શકે? અત્યંત અભાવને અર્થ શું? એ જ કે એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યને અડતું પણ નથી, અડે તે અભાવ ન રહે”
