________________
કેટલાક પ્રશ્નોત્તર
૧૧૧
ડાળી ઉપર લાગેલી કેરીને પાકવામાં કૃત્રિમ ગરમી દિ દેવાના પુરુષના પ્રયત્નાદિ જોવામાં આવ્યા નથી, તેથી જો કે કાળનયને મુખ્ય કરીને કાળલબ્ધિ આવતાં સ્વયં તે પાકી એમ કહેવામાં આવ્યુ, તે પણ તેમાં ઋતુકૃત ગરમીનું નિમિત્ત પણ હતું જ. ઘાસમાં પકાવવામાં આવેલ કેરીમાં કૃત્રિમ ગરમી આપવારૂપ પુરુષના પ્રયત્ન જોવામાં આવે, તેથી કાળને ગૌણ કરીને અન્ય સમવાય જેવા કે પુરુષના પ્રયત્નરૂપ પુરુષાર્થ, કૃત્રિમ ગરમીનુ નિમિત્ત આદિ એકથી વધારે સમવાયની મુખ્યતાથી તેને અકાળનયની અપેક્ષાએ અકાળ અર્થાત્ કાળથી ભિન્ન અન્ય કારણેાથી તે પાકી એમ કહેવામાં આવ્યુ.
અહી' અકાળના અથ અસમય અથવા સમય પહેલાં—એમ નથી, પરંતુ કાળલબ્ધિ સિવાયના અન્ય પુરુષાર્થાદિ સમવાયાના સમુદાય છે. કાળને અં પણ સમય માત્ર નથી, પરંતુ કાળલબ્ધિ નામના એક સમવાય છે. કાળ સિવાયના બાકીના ચાર સમવાયાને એક નામથી કહેવા હતા તા અકાળ સિવાય ખીજુ` શુ` કહી શકાય ?
જેમ—જીવથી ભિન્ન પાંચ દ્રવ્યાને અજીવ કહેવામાં આવે છે; તેવી જ રીતે અહી કાળ (કાળલબ્ધિ)થી ભિન્ન ચાર સમવાયાને અકાળ કહેવામાં આવેલ છે. તેથી કાળનયે'ના અર્થ છે કાળલબ્ધિની અપેક્ષાએ કથન કરતાં અને ‘અકાળનયે'ના અર્થ છે— કાળલબ્ધિ સિવાયના અન્ય પુરુષાર્થાદિ સમવાયેની અપેક્ષાએ કચન કરતાં.
:
વાત થોડી સૂક્ષ્મ છે, પણ સમજવા જેવી છે. એને સમજ્જા વિના એનું રહસ્ય સમજી શકવું સ ંભવિત નથી. સૂક્ષ્મ અવશ્ય છે, પણ સમજવામાં ન આવે—એવી નથી. તેથી જો ઉપયાગને સૂક્ષ્મ કરીને શ્રદ્ધાપૂર્વક સમજવાના પ્રયત્ન કરવામાં આવે, તે સમજવામાં આવી શકે તેમ છે.
કાળનય અને અકાળનયના ‘ક્રમબદ્ધપર્યાય ' સાથે કાઈ વિરાધ નથી, પરંતુ આ નય ક્રમબદ્ધપર્યાયના સાધક જ છે.
