________________
૯૪
ક્રમબદ્ધપર્યાય
પિતાની અને શેઠની જુદાઈને વિચાર નથી કરતે; પરંતુ અંતરંગ શ્રદ્ધાન એવું છે કે આ મારું કાર્ય નથી. આવું કાર્ય કરતે ગુમાસ્ત શાહુકાર છે. જે તે શેઠનું ધન ચેરીને પિતાનું માને તે ગુમાસ્ત ચોર ગણાય. તેવી જ રીતે કર્મોદયજનિત શુભાશુભરૂપ કાર્ય કરતા થકા તપ પરિણમે તે પણ અંતરંગામાં એવું શ્રદ્ધાન છે કે આ કાર્ય મારું નથી. જે શરીરાશ્રિત વત-સંયમને પણ પિતાનાં માને તે મિથ્યાદિષ્ટ કહેવાય.” 1
(૧૦) પ્રશ્ન :- એને અર્થ તે એ થયો કે જ્ઞાનીની માન્યતા અને કથનમાં અંતર હોય છે?
ઉત્તર :- હા, અવશ્ય હોય છે, પરંતુ એનું કારણ જ્ઞાનીના હદયની અપવિત્રતા નહિ, પરંતુ વસ્તુની સ્થિતિ છે કેમ કે જ્ઞાનીની માન્યતા તે વરતુસ્વરૂપને અનુસાર હોય છે અને વચનવ્યવહાર લોકપ્રચલિત વ્યવહારને અનુસારે હોય છે.
વસ્તુ સ્વરૂપની અપેક્ષાએ વિચાર કરીએ તે સ્ત્રી-પુત્રાદિ, મકાન-મિલ્કત કે ઈનો નથી, છતાં પણ લેકમાં એમને પિતાનાં કહેવાને વ્યવહાર પ્રચલિત છે. માન્યતાને સંબંધ સીધે વસ્તુ વરૂપ સાથે છે અને વાણીને વ્યવહાર લૌકિકજને સાથે હોય છે. તેથી જ્ઞાનીની માન્યતા તે વસ્વરૂપને અનુસાર હોય છે અને વચન વ્યવહાર લેક- વ્યવહારને અનુસાર હેય છે.
આચાર્ય અમૃતચન્દ્ર સમયસારની આત્મખ્યાતિ ટીકાના આરંભમાં લખે છે કે “આ ટીકા કરવાથી મારી પરિણતિ પરમવિશુદ્ધિને પ્રાપ્ત છે.”
1. રહસ્ય પૂર્ણ ચિઠ્ઠી (મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશક, પૃષ્ઠ ૩૫૫) २. परपरिणतिहेतोर्मोहनाम्नोऽनुभवा
રવિ તમબુમાવ્યાદ્ધિમાતા: मम परमविशुद्धिः शुद्धचिन्मात्रमूर्ते
र्भवतु समयसारख्याख्ययैवानुभूने ॥३॥
