________________
જો કે, આઠ દૃષ્ટિની સજ્ઝાયમાં મહો. યશોવિજયજીએ રેચક અને
પૂરકને ભીતરી સાધના સાથે વણી લીધા છે. તેમણે ત્યાં લખ્યું છે કે શ્વાસ છોડતી વખતે વિભાવને છોડવાનું અને શ્વાસ લેતી વખતે સ્વગુણને ભીતર લેવાનું કરવું જોઈએ.(૨) અને કુંભકમાં એ સ્વગુણને સ્થિર ક૨વાનું કરી
શકાય.
‘રાચે સાચે ધ્યાનમેં...’
મગ્નતા માટેના આ ચરણમાં આવેલ સાચું ધ્યાન શબ્દ સમજવા માટે ‘જ્ઞાનસાર’ પ્રકરણનો શ્લોક યાદ આવી રહે :
प्रत्याहृत्येन्द्रियव्यूहं, समाधाय मनो निजम् ।
दधच्चिन्मात्रविश्रान्ति, मग्न इत्यभिधीयते ।। (3)
ઈન્દ્રિયોનો તેમના વિષયોમાંથી પ્રત્યાહાર, મનની સમાહિત દશા અને જ્ઞાન માત્રમાં સ્થિતિ તે છે મગ્નતા.
w
- પહેલું ચરણ : પ્રત્યાહાર. ઉપનિષદ્ એને ચક્ષુઃપ્રત્યાવૃતતાનો માર્ગ કહે છે. મીરાં પ્રત્યાહારની ભૂમિકાને વર્ણવતાં કહે છે : ‘ઉલટ ભઈ મેરે નૈનન કી...' જે આંખો દુનિયાને જોતી હતી, એ હવે પ૨માત્માને જુએ છે.
આવું જ બધી ઈન્દ્રિયો માટે. કાન શું સાંભળશે ? મીરાંની કેફિયત ભીતર ઝંકૃતિ પેદા કરે : ‘સુની રે મૈને હર આવન કી આવાજ...' પ્રભુનાં પગલાંની આહટ સાંભળી મીરાંએ.
(૨) બાહ્ય ભાવ રેચક ઈહાં જી, પૂરક અંતર ભાવ. (૩) જ્ઞાનસાર, મગ્નતાષ્ટક.
સમાધિ શતક ૪૭
