________________
જ્ઞાનસાર પ્રક૨ણે અવિદ્યાની સચોટ વ્યાખ્યા આપી છે : અનિત્યને વિષે નિત્યતાની કલ્પના, અપવિત્ર પદાર્થને વિષે પવિત્રતાની કલ્પના અને અનાત્મ તત્ત્વમાં આત્મ તત્ત્વની કલ્પના તે અવિદ્યા.(૧)
શરીર કેવું તો ક્ષણભંગુર, કેવું તો ગંદું અને પુદ્ગલોથી બનેલ; તેમાં કેવી કેવી ભ્રાન્ત ધારણા સામાન્ય જન રાખે છે !
નામ-રૂપનો બનેલ પોતે ક્યારેય જાણે કે મરણધર્મા ન બનવાનો હોય તેમ તે વર્તે છે !
પળે પળે, ઠેક-ઠેકાણેથી જેમાંથી ગંદકી વહી રહી છે, તેને પવિત્ર માનવાની ભ્રમણા એ જ પૌદ્ગલિક દેહમાં હુંપણાની બુદ્ધિ... આ જ તો અવિદ્યા છે ને !
આ પૃષ્ઠભૂ પર કડીને વાગોળીએ ઃ ‘સ્વ-પર વિકલ્પે વાસના, હોત અવિદ્યારૂપ.’ પરમાં સ્વત્વનો વિકલ્પ એ અવિદ્યા... અહીં વાસના શબ્દ મહત્ત્વનો છે.
વિકલ્પ રેતમાં દોરેલ લીટી જેવો પણ હોઈ શકે અને શિલા પર કોતરેલ લીટી જેવો પણ હોઈ શકે.
જે વિકલ્પે ભીતર મૂળિયાં નથી બાંધ્યાં, એ વિકલ્પ સાધના માર્ગને બહુ નુકશાન નહિ કરી શકે. આવ્યો, આવ્યો ને ગયો... પરંતુ જે વિકલ્પે મૂળિયાં નાખી દીધાં અસ્તિત્વની સપાટી ૫૨, તે વિકલ્પ સાધના માર્ગને દૂષિત કરશે.
(૨) નિત્યશુધ્યાત્મતારવ્યાતિ - નિત્યાશુષ્યનાત્મસુ । -જ્ઞાનસાર, ૧૪/૧
સમાધિ શતક
૧૦૬
