Chandodarshanam

SR No.: 023462
Original Sutra Author: N/A
Author: Daivarata Rshi, Ganpatimuni
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan
Publication Year: 1968
Total Pages: 524
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 39 MB

Page 170

140
छन्दोदर्शनम
and the four quarters. All that is your own region. That means you are one with the ear. So, whatever is heard, be it truth or untruth, you express in words. So, she is the very basis of hearing, she is one with the ear. Vak is one with the principle of hearing from eternity. That is, speech and the power to hear are inseparable. They have meaning for each other and for the world only when both are there.
द्वितीया ऋक् | सरस्वती त्वं विद्युता स्पृशन्ती त्वचं चेतसाऽन्वेषि सम्प्राणेन वायुना ॥ स्पृष्टं तद् वसि साक्षादुत पृष्ठतो
वाग विदा मिथुनं तत् त्वचोऽधि पूर्व्यम् ॥२॥ पदपाठ :- सरस्वती । त्वम् । विऽशुता । स्पृशन्ती । त्वचम् ।
चेतसा । अनुऽएपि । सम् । प्राणेन । वायुना ॥ स्पृष्टम् । तत् । वक्षि | साक्षात् । उत । पृष्ठतः । वाक् । विदा । मिथुनम् । तत् । त्वचः । अधि । पूर्व्यम् ॥
Oh Sarasvati ! having first touched the skin with your lightning-like power, you generate the sense of touch with the help of the mind and the wind-principle full of vitality. So, you are able to express in words about any kind of touch whether it is direct or indirect. Vāk on account of its intelligence is primevally a mate of the sense of touch.
अन्वयभाष्यम्। हे भगवति ! त्वं सरस्वती रसवती सती विद्युता वैद्युतेन तेजसा त्वचं त्वगिन्द्रियं स्पृशन्ती सती चेतसा मनसा सचेतनेन प्राणेन आन्तरेण, वायुना बाह्येन च त्वचं समन्वेषि त्वगिन्द्रियेण, साच्छसे, अत: साक्षात् प्रत्यक्षं त्वचि स्पृष्टं वस्तुजातं, उत पृष्टतः अप्रत्यक्षमपि संस्पृष्ट वाचैव वक्षि अनुवदसि, तस्मात् सा वागेव विदा ज्ञानशक्त्या संहिता सती स्पर्शनकर्मणि त्वच: त्वचा सह सम्मिलितं सत् मिथुनं युगलं भवति, तदपि अधि अध्यात्मतत्त्वप्रयुक्तं पूर्णं सर्वानुभवसिद्धमेवेति ||
COMMENTARY-SUMMARY TRANSLATION Oh Sarasvati ! Venerable one, you are full of every essence. By the power which is like lightning, you touch the skin and become cognisant of that touch. You became aware of the sense of touch with the help of the internal