Page Text
________________
षष्ठः परिच्छेदः
.
. ३९५
भवेदगूढशब्दाः क्षुद्रचूर्णकसंयुतः ॥ १२ ॥ विच्छिन्नावान्तरैकार्थः किञ्चित्संलग्नबिन्दुकः । युक्तो न बहुभिः काबीजसंहृतिमान च ॥ १३ ॥ नानाविधानसंयुक्तो नातिप्रचुरपद्यवान् । आवश्यकानां कार्याणामविरोधाद्विनिर्मितः ॥ १५ ॥ नानेकदिननिवर्त्यकथया संप्रयोजितः ।
आसन्ननायकः पा–यु तस्त्रिचतुरैस्तथा ॥ १५ ॥ अगढशब्दाऽर्थः अगूढः (अति गहितः ) शब्दाऽर्थः (पदाऽर्थः ) यस्मिन् सः। क्षुद्रचूर्णक. संयुत:-क्षुद्राणि (अल्पानि) यानि चूर्णकानि (अल्पसमासगद्यानि) तैः संयुतो भवेत् ।।१२।।
विच्छिन्नाऽवान्तरकाऽर्थः = विच्छिन्नः ( समाप्तः ) अवान्तरकाऽर्थः ( एकदेशरूपाऽर्थः) यस्मिन् सः । किञ्चित्संलग्नबिन्दुकः = किञ्चिसंलग्नाः ( किश्चित्सम्बद्धाः) बिन्दवः ( अवान्तराऽर्थविच्छेदे अविच्छेदकारणभूताः अर्थप्रकृतिविशेषाः ) यस्मिन् सः । 'शेषाद्विभाषा" इति समासाऽन्तः कप् । बहुभिः कार्ययुक्तो न, तथा बीजसंहतिमान् नबीजस्य (फलप्रथमहेतोः) संहतिः ( समाप्तिः ), तद्वान् न स्यात् । बीजसमातियुक्तोऽडो न कार्य इति भावः ।। १३ ॥ - नानाविधानसंयुक्तः = नानाविधान: ( अनेककर्मभिः ) संयुक्तः। अतिप्रपुर. पद्धवान् = अत्यधिकपद्ययुक्त : न नरन्तर्येण अधिकपद्यान्यके. नो भवेयुरिति भावः। पावश्यकानां कार्याणां = सन्ध्यावन्दनादोताम् ।।
अविरोधात् विनिर्मितः = रचितः, अङ्को भवेत् ॥ १४ ॥ .
अनेकदिननिर्वयं कथया = बहुदिवससमापनीयकथया, संप्रयोजितः = संयोजितः न स्यात् । आसन्ननायकः = आसन्न: (निकटस्थः ) नायकः (नेता, धीरोदात्तादिः) यस्मिन् सः । तथा त्रिचतुरैः = त्रीणि चत्वारि वा त्रिचतुराणि, :, त्रिचतुःसंख्यकः । पात्रः = सहायः युत: स्यात् । त्रिचतुरंरित्यत्र "संख्ययाऽव्ययासनादूराऽधिकसंख्याः संख्येये” इति समासः, "बहुव्रोही संख्येने डजबहुगणात्" इति समासान्तो डच् ॥ १५॥ गढ अर्य नहीं होना चाहिए, छोटे छोटे समासवाले गद्य चाहिए ॥ १२॥
___ अवान्तर अर्थ समाप्त होना चाहिए और कुछ विन्दु लगा रहना चाहिए । बहुत कार्योंसे युक्त नहीं होना चाहिए और बीजका उपसंहार न हो ॥ १३॥ .
___ अनेक विधानोंसे युक्त न हो, पद्य भी ज्यादा न हो आवश्यक कार्योंकी विरोध. के बिना रचना होनी चाहिए ॥ १४॥
अनेक दिनों में समाप्त होनेवाली कथाका प्रयोग नहीं हो नायक निकट हो और धीन चार पात्रोंसे युक्त हो ॥१५॥
--
-
| SR No. | 023456 |
| Book Title | Sahityadarpanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sheshraj Sharma Negmi |
| Publisher | Krushnadas Academy |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |