________________
( ૩૪ )
श्रुत्वा स्पृष्ट्वा च दृष्ट्वा च भुक्त्वा धात्वा च यो नरः । न हृष्यति ग्लायति वा स विज्ञेयो जितेन्द्रियः ॥ ९८॥ इन्द्रियाणां तु सर्वेषां यद्येकं क्षरतीन्द्रियम् । तेनास्य क्षरति प्रज्ञा दृतेः पात्रादिवोदकम् " ॥ ९९ ॥
જેમ સારથી રથના ઘડાઓને પિતાના વશમાં રાખે છે, તેમ વિદ્વાન પુરૂષ, પોતપોતાના વિષયમાં દેડવાવાળી ઇંદ્રિયને યત્નપૂર્વક પિતાના વશમાં રાખવી જોઈએ. ૮૮. ઇક્રિયેના વિષયમાં આસક્ત થવાથી મનુષ્ય નિઃસંદેહ દૂષિત થાય છે, પરંતુ તેને કબજે રાખવાથીજ સિદ્ધિ થાય છે. . વિષયને ભેગા કરવાથી કામનાની શાતિ થતી નથી, પરંતુ જેમ ઘીની આહુતિથી અગ્નિ વધારે પ્રજ્વલિત થાય છે, તેમ વિષયના ઉપભેગથી કામની વૃદ્ધિ થાય છે. ૯૪. જે મનુષ્ય એ સર્વ ભેગોને પ્રાપ્ત કરે છે, અને જે તે સર્વ ભેગોને ત્યાગ કરે છે, તેમાં ત્યાગ કરવાવાળો મનુષ્ય શ્રેષ્ઠ છે. ૫. વેદ, ત્યાગ, યજ્ઞ, નિયમ અને તપસ્યા એમાંનું કાંઈપણ, દુષ્ટભાવવાળા વિષયીને સિદ્ધ થતું નથી. ૯૭. જે મનુષ્ય સાંભળીને, સ્પર્શ કરીને, દેખીને, ખાઈને અને સૂંઘીને હર્ષ કે શેક કરતું નથી, અર્થાત્ પ્રસન્ન કે અપ્રસન્ન થતું નથી, તેજ સાચે જિતેન્દ્રિય છે. ૮. જેમ છિદ્રવાળા પાત્રમાંથી પાણી નિકળી જાય છે, તેમ એક પણ ઇન્દ્રિય સ્વતંત્ર થઈ જવાથી મનુષ્યની બુદ્ધિ નષ્ટ થઈ જાય છે. .
કહેવાની મતલબ કે ઇંદ્રિયેને કેઈપણ પ્રકારે કાબૂમાં રાખવી જોઈએ. ઇન્દ્રિયને આધીન થયેલ મનુષ્ય કેઈપણ રીતે પિતાનું કલ્યાણ કરી શકતું નથી. એટલા માટે તત્વવેત્તાઓ કહે છે – " भवारण्यं मुक्त्वा यदि जिगमिषुर्मुक्तिनगरी ___तदानीं मा कार्षीविषयविषवृक्षेषु वसतिम् । यतश्छायाप्येषां प्रथयति महामोहमचिरादयं जन्तुर्यस्मात् पदमपि न गन्तुं प्रभवति " ॥१॥
