________________
( ૩૩ )
વિષ જ સમજે છે, અને તેમ સમજીને ઇંદ્રિયાને લગાર પણ સ્વતંત્રતા આપતા નથી. અને જો ઇંદ્રિયાને છૂટી રાખે, તો તે કાડ વર્ષો સુધી વિષયની જાલથી છૂટે પણ નહિ: કહ્યું છે કે:
“કૃવિધુત્તાળમહો ! તિતુસમિતિ તેવુ મા વસન્ । जई दिनो तो नीओ जत्थ खणो वरसकोडिसमो " ॥ १ ॥
હે ભવ્ય ! ઇંદ્રિયરૂપી ધૃત્તને તિલના તુસ જેટલે પણ અવકાશ આપીશ નહિ', યદ્ઘિ અવકાશ આપીશ તે, તે જ્યાં એક ક્ષણ એક કોડ વર્ષ જેટલી છે, એવી નરક ગતિમાં લઈ જશે.
માટે વિષયને વિષતુલ્ય સમજીને તેના સ્પમાત્ર પણ કરવા નહિ'. એટલુજ નહિ, પરન્તુ તેના વિશ્વાસ પણ ન કરવા.
ઇંદ્રિયાને વશમાં રાખવી, એ સાધુ કે ગૃહસ્થ-તમામ આત્મકલ્યાણાભિલાષી પુરૂષોનું કર્ત્તવ્ય છે. ઇંદ્રિયા વશ કરવાના સિદ્ધાન્ત એવા છે કે, તેમાં કોઇપણ દનકાર કે ધર્માનુયાયીના મતભેદ હાઇ શકેજ નહિં મનુજી પણ મનુસ્મૃતિના બીજા અધ્યાયમાં કહે છેઃ
“ન્દ્રિયાળાં વિચરતાં વિષયેષ્વપજ્ઞારિપુ ।
संयमे यत्नमातिष्ठेद विद्वान् यन्देव वाजिनाम् ॥ ८८ ॥ इन्द्रियाणां प्रसङ्गेन दोषमृच्छत्यसंशयम् । सन्नियम्य तु तान्येव ततः सिद्धिं नियच्छति ॥ ९३ ॥ न जातु कामः कामानामुपभोगेन शाम्यति । हविषा कृष्णवमेव भूय एवाभिवर्धते ॥ ९४ ॥ यचैतान् प्राप्नुयात् सर्वान् यश्चैतान्केवलांस्त्यजेत् । प्रापणात् सर्वकामानां परित्यागो विशिष्यते ॥ ९५ ॥ वेदास्त्यागश्च यज्ञाश्च नियमाश्च तपांसि च ।" न विदुष्टभावस्य सिद्धिं गच्छन्ति कर्हिचित् ॥ ९७ ॥
H
