________________
જીવનું મૌલિક અને અસર બતાવાય, બાકી આત્મામાં તે દરેકે દરેક પ્રકાશ વગેરે વિશેષતા આત્માના સર્વ ભાગમાં વ્યાપેલી છે. એમાં જ્ઞાનાવરણ, દશનાવરણ કર્મનું સ્વરૂપ ઉપર જોયું. હવે આગળ વેદનીય કર્મથી જોઈએ. વેદનીય કર્મથી આત્માનું મૂળ સ્વાધીન અને સહજ સુખ દબાઈ જઈને કૃત્રિમ, પરાધીન, અસ્થિર શાતા-અશાતા ઊભી થઈ છે. મેહનીય કર્મના આવરણથી મિથ્યાત્વ, રાગદ્વેષ, અત્રત, હાસ્યાદિને, કામક્રોધાદિ પ્રગટ થયા કરે છે. આયુષ્ય કર્મથી જન્મજીવન-મરણના અનુભવ કરવા પડે છે. નામકર્મના લીધે શરીર મળવાથી જીવ અરૂપી છતાં રૂપી જે થઈ ગયે. છે. એમાં ઈન્દ્રિયે, ગતિ, જશ-અપજશ, સૌભાગ્ય દૌભગ્ય, ત્રસપણું–રથાવરપણું વગેરે ભાવે પ્રગટે છે. ગોત્રકર્મના લીધે ઊંચુંનીચું કુળ મળે છે, અને અંતરાયકર્મને લીધે કૃપણુતા, દરિદ્રતા, પરાધીનતા અને દુર્બળતા ઊભી થઈ છે
એમ જીવમાં મૂળ સ્વરૂપ ભવ્ય, શુદ્ધ અને અચિંત્ય એનુપમ હોવા છતાં, કમની જકડામણને લીધે જીવ તુચ્છ, મલિન વિકૃત સ્વરૂપવાળ બની ગયું છે. પૂર્વે કહી આવ્યા તેમ આ વિકૃતિ કેઈ અમુક વખતે શરૂ નથી થઈ, કિન્તુ કાર્ય કારણુભાવના નિયમ મુજબ અનાદિ અનંત કાળથી ચાલી આવે છે. જુના જુના કર્મ પાકતાં જાય છે, તેમ તેમ એ. આ વિકારેને પ્રગટ કર્યો જાય છે, અને કર્મ પિતે આત્મા ઉપરથી ખરી જાય છે, પણ એની પછીના કર્મ પાછા પાકી પાકીને ફળ દેખાયે જાય છે. તેથી વિકારેની સતત ધારા ચાલી રહે છે. બીજી બાજુ નવાં નવાં કમ ઊભા થતાં
