________________
૨૦૮
જૈનધમ ના સરળ પરિચય
અને ભાવનિક્ષેપ. (૧) નામનિક્ષેપ એટલે ખાલી નામથી વસ્તુ, ચા નામ; દા. ત. ઈંદ્ર નામના છેકરા, યા ઈન્દ્ર એવું નામ–એમ જૈનપણાના કોઈ પણ ગુણુ વિનાના નામમાત્રથી જૈન, યા ‘જૈન’ એવું નામ. (૨) સ્થાપનાનિક્ષેપ એટલે મૂળ વ્યક્તિની મૂર્તિ, ચિત્ર, ફોટો વગેરે, યા આકૃતિ. એ મૂર્તિ આદિમાં મૂળ વસ્તુની સ્થાપના અર્થાત્ ધારણા કરવામાં આવે છે. દા. ત. મૂર્તિને ઉદ્દેશીને આ મહાવીરસ્વામી છે’
એમ કહેવાય છે. નકશામાં આ ભારત દેશ છે, આ અમેરિકા છે,' વગેરે કહેવાય છે; (૩) દ્રવ્યનિક્ષેપ—એટલે મૂળ વસ્તુની પૂર્વ ભૂમિકા, કારણ અવસ્થા, કે ઉત્તર અવસ્થાની વસ્તુ, યા ચિત્તાપયેાગ વિનાની ક્રિયા, દા. ત. ભવિષ્યમાં રાજા થનાર રાજપુત્રને અવસરે રાજા કહેવાય છે. તીર્થંકરના થનાર આત્માને તીથંકર થવા પૂર્વે પણ મેરુ પર તીથંકરના અભિષેક થાય છે,' ઈત્યાદિ કહેવાય છે; અથવા સમવસરણ પર બેસી તીર્થં નથી પ્રવર્તાવી રહ્યા કિંતુ વિહાર કરી રહ્યા છે ત્યારે પણ એમને તીર્થંકર તરીકે સ ખેાધવામાં આવે છે. એમ રખડતા ચિત્તે કરાતુ' પ્રતિક્રમણ એ દ્રવ્ય-પ્રતિક્રમણ દ્રવ્ય આવશ્યક છે. (૪) ભાવનિક્ષેપ—તે તે નામને ભાવ વસ્તુની જે અવસ્થામાં ખરાખર લાગુ થાય, તે અવસ્થામાં ભાવ–નિક્ષેપે વસ્તુ કહેવાય. દા. ત. સમવસરણુ પર દેશના દેતા હૈાય ત્યારે તીર્થંકર ભાવ–નિક્ષેપે ગણાય. સાધુતાના ગુણાવાળા સાધુ, દેવસભામાં સિંહાસન પર ઐશ્વય સમૃદ્ધિએ શેાભતા ઈન્દ્ર.... વગેરે ભાવ–નિક્ષેપે છે.
અહીં દ્રવ્ય–નિક્ષેપ, જેમ કારણભૂત વસ્તુમાં ચેાજાય છે
