________________
२०४
જૈનધર્મને સરળ પરિચય વ્યવહારનય, રાજુસૂત્રનય, શબ્દ(સાંપ્રત)નય, સમભિરૂઢનય અને એવંભૂતનય.
૧. નૈગમનય –પ્રમાણુ એ વસ્તુને સમગ્રતાએ જુએ છે, તેથી કેઈ અપેક્ષા તરફ એની દષ્ટિ નથી. ત્યારે નય વસ્તુને એના અનેક અંશેમાંથી એક અંશ રૂપે જુએ છે, તેથી એને અપેક્ષા તરફ દષ્ટિ હોય છે. ભિન્ન ભિન્ન અપેક્ષાએ ભિન્ન ભિન્ન નયજ્ઞાન થાય છે. સ્થૂલ અપેક્ષાથી પ્રારંભના નંગમાદિનું અને સૂક્ષમ સૂક્ષમ અપેક્ષાએ પછીના નનું જ્ઞાન હોય છે.
વસ્તુમાત્રમાં સામાન્ય અંશ અને વિશેષ અંશ હોય ? છે. દા. ત. વસ્ત્ર બીજા વસ્ત્રની જેમ વસ્ત્ર સામાન્ય છે. પણ એક ડગલા તરીકે એ વસ્ત્ર વિશેષ છે. એમાંય પાછું એ બીજા ડગલાની હારોહાર ડગલે-સામાન્ય છે, અને સફેદ હેઈ, બીજા રંગીન ડગલા કરતાં ડગલે વિશેષ છે.
અથવા રેશમી ડગલા તરીકે ડગલે વિશેષ છે, એમાંય વળી બીજા રેશમી ડગલાના હિસાબે એ સામાન્ય છે, પણ ખાસ સિલાઈવાળા તરીકે વિશેષ છે. આમ વસ્તુમાં કઈ સામાન્ય વિશેષ છે ને તે તે અપેક્ષાએ વસ્તુ અનેક સામાન્યવિશેષરૂપે જણાય છે. આ કાર્ય નૈગમનય કરે છે. નૈગમ=સૈક ગમ=અનેક બેધ, અનેક સામાન્ય-અનેક વિશેષ રૂપે જ્ઞાન. અલબત્ એક વખતે અમુક સામાન્ય યા અમુક વિશેષરૂપે જ નગમનય-જ્ઞાન થવાનું.
૨. સંગ્રહનય- વસ્તુને માત્ર સામાન્યરૂપે જાણે છે. દા.
