________________
જૈનધર્મને સરળ પરિચય ૧૮. મેક્ષ–માગ આપણે જોઈ આવ્યા કે આત્મા મિથ્યાત્વ આદિ કારણોને લીધે કમ બાંધે છે અને સંસારમાં રખડે છે. પરંતુ જે એનાથી વિરુદ્ધ માર્ગે ચાલે તે સંસારથી છૂટી મેક્ષે પહોંચી શકે. એ વિરુદ્ધ માર્ગ એટલે મિથ્યાત્વાદિથી વિરુધ સમ્યગ્દર્શનાદિને માર્ગ, એટલે કે જેમ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય, યોગ એ સંસારને માર્ગ છે, તેમ ઘન-જ્ઞાન-atત્રાદિ ક્ષમા અહીં ચારિત્રમાં તપને સમાવેશ છે,–તેથી કહેવાય કે સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન, સમ્યચારિત્ર અને સમ્યફતપ એ મેક્ષનો માર્ગ છે.
મેક્ષમાર્ગ ક્યારે મળે ?—જીવ અનાદિ કાળથી આ સંસારમાં આત્માનું અજ્ઞાન,ને વિષયકષાયને આવેશ, વગેરે કારણે પહેલાં તે સૂક્ષ્મ અનંતકાયનિગોદ વનસ્પતિમાં જન્મ-મરણ કરતા હોય છે. ત્યારે બીજા કોઈ બાદર વનસ્પતિ કે પૃથ્વીકાયાદિયા બેઈન્દ્રિયાદિ વ્યવહારમાં આવતે ન હાઈ એ અવ્યવહારરાશિને જીવ કહેવાય છે, એ તે જ્યારે કેઈ એક જીવ સંસારમાંથી મેક્ષ પામે ત્યારે જેની ભવિતવ્યતા બળવાન હોય તે જીવ અવ્યવહાર રાશિમાંથી વ્યવહાર રાશિમાં આવે છેઅર્થાત્ બાદર વનસ્પતિકાય, પૃથ્વીકાય, વગેરેને જન્મ પામે છે. ત્યારે એ વ્યવહાર શશિમાં આવ્યા ગણાય છે. અહીંથી જીવ સીધે ઉપર જ ચઢે એ નિયમ નથી. પૃથ્વીકાયાદિ કે બેઈન્દ્રિયાદિ વગેરેમાંથી પાછો ઠેઠ નીચે સૂક્ષ્મ વનસ્પતિ સુધી પણ.
