________________
કરેમિ ભંતે - 2
૪૩. અનાઘનત તીર્થને નમન કરનાર તીર્થકર પ્રભુ ઉત્પાદક છતાં તીર્થનું અંગ છે. સામાયિક ધર્મ માટે તીર્થ હોવા છતાં એ ધર્મ, તીર્થનું સાધ્ય અને રક્ષ્ય અંગ છે. પ્રવચનકૃત અને સંઘ પણ તીર્થને સહાયકારી અંગ છે. મેક્ષ પણ તીર્થનું પરંપરાએ અંતિમ સાધ્ય અંગ છે. અર્થાત્ તીર્થતંત્ર સર્વ અંગેનું વ્યાપક મહાઅંગી રૂપ છે.
સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગજ્ઞાન અને સમારિત્રમય તીર્થ છે, છતાં તીર્થ સમ્યગ્દર્શન પ્રધાન છે. પ્રવચનથુત સમ્યજ્ઞાન પ્રધાન છે, અને શ્રમણોપાસકથી માંડીને તીર્થકર ભગવંતને સકળ શ્રમણ સંઘ સમ્યફચારિત્ર પ્રધાન છે.
આ ધર્મતીર્થ, પ્રાણુઓને સંસાર સમુદ્રથી તારવાને સમર્થ ઉત્તમ વહાણ સમાન છે માટે તીર્થ છે. સામાયિક ધર્મ રૂપ અગાધ શાંતિના સાગરમાં સરળતાપૂર્વક પ્રવેશ કરવાને સર્વ પ્રકારની સગવડ સાથે બાંધેલા તીર્થ–ઘાટ ઓવારા સમાન છે માટે તીર્થ છે.
તીર્થ સાથે અનન્તર કે પરંપરાએ સંબંધ ધરાવનાર કઈ પણ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ અને તેનાં નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવ સર્વ કાંઈ જેને સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાન અને ચારિત્ર સાથે અનન્તર કે પરંપરાએ સંબંધ હોય તે સર્વ તીર્થ છે. એટલે કે
સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન, સમ્યફચારિત્ર, સામાયિક, સામાયિકના સાધને, દ્વાદશાંગી, દર્શન-તંત્ર-કલ્પ-રચના, સંઘ,
૨૧૬
