________________
ભાગમીમાંસા
[ ૧૭ ]
ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે ગરમ પાણી, સુગંધી વસ્ર વિગેરે, કે ઇંદ્રિયા કૃપી ગુણને ગ્રહણ કરે છે પણ દ્રવ્યના સાક્ષાત્કાર કરી શકતી નથી છતાં ગુણ ને ગુણી અભિન્ન હોવાથી ગુણુના સાક્ષાત્કારની સાથે દ્રવ્યના પણ સાક્ષાત્કાર કરે છે અર્થાત્ ગુણુદ્વારા ગુણીને જાણી શકે છે.
આત્માને પેાતાના જ્ઞાન ગુણ ભાગવવાને બીજા ન્યાની અનાવશ્યકતા જણાવી તે ગુણુ–ગુણીના અભેદ સબંધને લઈ ને અર્થાત્ જ્ઞાનદ્વારા આત્મા જે જાણે છે તે જ્ઞાન ભિન્ન વસ્તુએની સાથે કોઈ પણ સ`બધથી જોડાઈ ને આત્માને જણાવતું નથી પણ આત્માના અવગાહિત ક્ષેત્રમાં રહીને-આત્મપ્રદેશમાં અભિન્નપણે રહીને વસ્તુ માત્રને જણાવે છે. જો જ્ઞાન વસ્તુની સાથે સંબંધિત થઈ ને—જોડાઈને આત્માને જણાવવાના સ્વભાવવાળું હોય તે પછી સ્વરૂપસંબંધવાળા આત્માના પણ વસ્તુ માત્રની સથેિ સંબંધ થવાથી આત્મા સર્વવ્યાપી થઈ જાય, પણ તે ઇષ્ટ નથી, કારણ કે સવજ્ઞાને અલેાકાકાશના પણ સાક્ષાત્કાર થાય છે એટલે અલાકમાં પણ આત્મ દ્રવ્ય રહેવાના પ્રસંગ આવે, પરંતુ ધર્માસ્તિકાય તથા અધર્માસ્તિકાય દ્રવ્યો ( કે જેની સહાયતા વગર હાથીચાલી શકાય નહિ" તેમ જ સ્થિર રહી શકાય નહિ.) અલેાકમાં ન હાવાથી ત્યાં જીવ તથા પુદ્દગલ દ્રવ્યનું જવું અને રહેવું બની શકે નહિ. તેમજ જ્ઞાન અરૂપી હોવાથી સૂર્યના કિરણાની જેમ પરિમિત ક્ષેત્રમાં રહેલા આત્મામાંથી નીકળીને બહારની વસ્તુઓની સાથે સંબધિત થાય તે આત્મા અનાત્મા થઈ જાય અને જે વસ્તુઆમાં જ્ઞાન પ્રવેશ કરે તે ખીચે આત્મસ્વરૂપ થઇ જાય
