________________
[૫૬ ].
તાત્વિક લેખસંગ્રહ આદિની ન્યૂનાધિકતાને લઈને જાણ શકાય છે, કે ઘણાં દ્રવ્ય ભેગાં ભળ્યાં છે કે ન્યૂન છે. તેવી જ રીતે વિસદશ દ્રવ્યોને જેમકે સાકર ને કરી આતું અથવા મીઠું, એમના સંગોને ઇદ્રિયદ્વારા અલ્પજ્ઞ માણસ પણ જાણી શકે છે. આ પ્રમાણે રૂપી દ્રવ્ય માત્રને સંગ ઇદ્રિયથી જાણી શકાય છે. કેટલીક વસ્તુઓમાં ગુણ પ્રત્યક્ષ થાય છે અને દ્રવ્ય અપ્રત્યક્ષપણે ગૌણ રહે છે. જેમકે–ગરમ કરેલી ઈંટ તથા પાણી. સુગંધી વસ્તુથી વાસિત વસ્ત્ર વિગેરે. આ બધાયમાં ગુણને ભિન્ન દ્રવ્યની સાથે સગ પ્રત્યક્ષ છે અને તે ગુણ જે દ્રવ્યમાં સ્વરૂપસંબંધથી રહે છે તેને ભિન્ન દ્રવ્યની સાથે સંગ અપ્રત્યક્ષ છે. મીઠાશ, ખારાશ, ઉષ્ણતા આદિ રૂપી ગુણાનું ભેગા ભળવું અને જ્ઞાનાદિ અરૂપી ગુણેનું ભેગા ભળવું તે એક અપેક્ષાથી ગુણોનો સંગ કહી શકાય. જો કે બે દ્રવ્યના સંગથી જ બંને દ્રવ્યોના ગુણ ભેગા ભળ્યા છે છતાં એક દ્રવ્ય સૂક્ષ્મપણે રહેલું હોવાથી અપ્રત્યક્ષ છે અને એક દ્રવ્ય પ્રત્યક્ષ છે એ અપેક્ષાથી જ ગુણેને . સંગ કહી શકાય. પણ દ્રવ્યના સાગ વગર કેવળ ગુણોને સંયોગ થઈ શક્તો જ નથી. દ્રવ્ય એક સ્વરૂપમાં હેઈને ભિન્ન હોય (આત્મદ્રવ્ય) અને ગુણે (જ્ઞાનાદિ) એક સ્વરૂપવાળા અને અભિન્ન સ્વભાવવાળા હોય તે સમાન દ્રવ્ય સંગમાં કે જ્યાં ગુણ અભિન્ન જણાય અને દ્રવ્ય ભિન્ન જણાય ત્યાં ગુણેને સંગ કહેવાય અને જ્યાં ભિન્ન ગુણ હોય તથા દ્રવ્ય પણ ભિન્ન સ્વરૂપ તથા સ્વભાવવાળું હોય તેવા બે દ્રવ્યના સંગમાં ગુણ જણાય પણ દ્રવ્ય ન જણાય ત્યાં ગુણને દ્રવ્યની સાથે અથવા તે દ્રવ્યને ગુણની સાથે સંગ કહી શકાય, જેમ કે
*
*
*
