________________
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા
વિધાન ૨ મુજબ જીવ પોતાના ભવફેરા મનુષ્ય અવસ્થા દ્વારા જ સમાપ્ત કરી શકે, કારણ કે અન્ય કોઈ પણ જીવસ્વરૂપ કરતાં મનુષ્ય ભવમાં કાર્મિક ઘનત્વ પ્રમાણમાં ઓછું હોય છે. મનુષ્ય ભવમાં બધું જ કાર્મિક દ્રવ્ય દૂર કરવાની એટલે કે આત્માને બાંધી રાખતા, જકડી રાખતા બંધનોને કાપી તેમનો અંત લાવવાની રીતો હવે પછીના પ્રકરણમાં (જુઓ વિધાન ૪ અ) આપી છે. જો કે એક આત્મા જ્યારે પુનર્જન્મના ચક્રમાંથી મુક્ત થાય છે, ત્યારે નીચલા સ્વરૂપનો એક જીવ ઉપ૨ ત૨ફ ગતિ કરે છે. પરિણામે નીચલા સ્વરૂપનો આત્મા ઉપર તરફ ખસે છે. આ રીતે આપણી મુક્તિથી આપણે નીચલા સ્વરૂપના જીવો વગેરેને જીવન-ધરી પર ઊંચે જવામાં મદદરૂપ નીવડીએ છીએ. આ શૃંખલામય પ્રગતિ એક રસપ્રદ સંકલ્પના છે.
૪૬
૪.૭ સામાન્ય અવલોકન
-
વિધાન ૩ માં સ્વીકારેલા બે મહત્ત્વના વિષયો છે – (૧) મનનું અને પુદ્ગલનું વિજ્ઞાન તથા (૨) પુનર્જન્મની પરિકલ્પના. ભૌતિકશાસ્ત્રી(૧૯૮૧), માત્ર પદાર્થને જ નહિ પરંતુ ચેતનાને પણ નિયમનમાં રાખતા નિયમો શોધવાના પ્રવર્તમાન વલણ વિશે પેડલર ચર્ચા કરે છે; અર્થાત્ ધાતુ વાળવાની, પદાર્થ ખસેડવાની, દૂરસંવેદન (telepathy) વગેરે જેવી જુદી જુદી ઘટનાઓ સમજાવવાની ચર્ચા કરે છે. ઘણા પ્રયત્નો છતાં તેની પ્રગતિ મર્યાદિત છે. એવી બાબતોનું તે વર્ણન કરે છે જે હવે વૈજ્ઞાનિક રીતે ચકાસાઈ છે. કાપ્રા(૧૯૭૫)નું કામ નિશ્ચિત રીતે એક ડગલું આગળ છે.
પુનર્જન્મ બાબતે વિલ્સન(૧૯૮૧) સંમોહન હેઠળની વ્યક્તિઓના દેખીતી રીતે અગાઉના ભવોમાં પ્રત્યાવર્તન (regression) દરમિયાન તેમણે આપેલા આબેહૂબ વર્ણનના જુદા જુદા રીપોર્ટોની વિશ્વસનીયતા ચકાસે છે. એ નોંધે છે કે જૉ કીટોન નામના સંમોહકે ભારપૂર્વક કહ્યું છે કે બે ભવની વચ્ચે નરક નથી હોતું, વિશ્રાંતિ પણ નથી હોતી. મૃત્યુ પછી પુનર્જન્મ તત્ક્ષણ થાય છે. આ અધિતર્ક ચોક્કસપણે ઉપર દર્શાવ્યા પ્રમાણેનો છે.
