________________
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા
વ્યવહારમાં, આ વિચાર સૂચવે છે કે આત્માનો ઉદેશ શુદ્ધીકરણ પ્રાપ્ત કરવાનો છે અથવા કાર્મિક દ્રવ્ય ઉપર વિજય પ્રાપ્ત ક૨વાનો છે. કાર્મિક દ્રવ્ય બધા દુ:ખ, કષ્ટ આદિનું કારણ છે. (અહીં આપણે આત્મા શબ્દ શુદ્ધ આત્મા અને મલિન આત્મા બંને માટે વાપરીએ છીએ. પરંતુ સંદર્ભ અનુસાર અર્થ સ્પષ્ટ થશે.)
૧૨
આ સંકલ્પનાઓને તથા આત્મા અને કર્મની પારસ્પરિક ક્રિયાને સમજવા માટે સર્વપ્રથમ આપણે જૈન સૈદ્ધાન્તિક વિજ્ઞાનને સમજવું પડશે. જૈન પ્રયુક્ત વિજ્ઞાનને વિધાન ૪ સાથે નિરૂપિત કરવામાં આવ્યું છે.
૨.૨ મૂળભૂત સંકલ્પનાઓ
૨.૨.૧ આત્મા
એવું માનવામાં આવે છે કે પ્રકૃતિમાં એક એવો અભૌતિક પદાર્થ અસ્તિસ્વ ધરાવે છે જે નીચેના ચાર મુખ્ય ગુણો ધરાવતો હોય છે :
૧. જ્ઞાન ૨. દર્શન
૩. સુખ ૪. વીર્ય
આપણે આ ચાર ગુણોને આત્મ-તત્ત્વો કહીશું. તેમાંના પહેલા બે ગુણો આત્માનાં જ્ઞાનાત્મક કર્તવ્યો છે અને તે ‘સજાગતા' દર્શાવે છે; સુખ એક એવી અવસ્થા છે જેમાં ‘કરૂણા’ અને ‘સપૂર્ણ સ્વાવલંબન' સમાયેલું હોય છે. વીર્ય એ એક અમૂર્ત ક્ષમતા છે જે જ્ઞાન અને દર્શનના ગુણોને અભિવ્યક્ત કરવા માટે આત્માને સામર્થ્ય પ્રદાન કરે છે. (અહીં એ પણ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે જૈનધર્મમાં આત્મા માટે પ્રયુક્ત અનેક શબ્દોમાં એક શબ્દ છે ‘જીવ' એટલે કે જીવ ઘટક.)
૨.૨.૨ કાર્મણ કણો અને કાર્મિક દ્રવ્ય
કાર્મિક દ્રવ્યમાં પરમાણુ (sub-atomic) કર્મ-પુદ્ગલો (karmons) હોય છે. અહીં આપણે તેને કાર્યણ કણ, કાર્મોન કહીશું. આ કાર્પણ કણો
