________________
જૈન તર્કશાસ્ત્ર
(૪) એ અસંદિગ્ધ છે.
(૫) એ છે અને અસંદિગ્ધ છે.
(૬) એ નથી અને એ અસંદિગ્ધ છે.
(૭) એ છે, એ નથી અને એ અસંદિગ્ધ છે.
એ નોંધવું કે તમામ કથનોમાં અનિશ્ચિતતાના થોડા અંશ છે અને સાત કથનોમાં પ્રત્યેકને નય કહી શકાય, કારણ કે તે એક વસ્તુની એક બાજુ, એક પાસું દર્શાવે છે. કથન(૧)ને ટ્રાફિક લાઇટના સેટમાંના ‘‘લીલા રંગ’’ તરીકે જોઈ શકાય, કથન(૨) ને ‘‘લાલ રંગ’’. એનું ખાસ લક્ષણ છે (૪), જે અસંદિગ્ધતાની શક્યતા એટલે કે ‘‘પીળો રંગ’’ સૂચવે છે. અન્ય કથનો એ (૧) અને (૨) ના (૪) સાથેનાં સંયોજનો છે. ‘સંભવતઃ’ એ ‘સ્યાત’ શબ્દનું સારું અર્થઘટન નથી. બીજું અર્થઘટન છે – ‘‘એક નય પ્રમાણે.’’
૧. +
૨.
૩.
+
૪. ?
૫.
+)
+?
– ?
૬.
૭. + ?
=
=
=
31=1
=
=
=
૧૦૩
સંભવતઃ, એ છે (એક નય પ્રમાણે)
સંભવતઃ, એ નથી.
સંભવતઃ, એ છે અને એ નથી.
સંભવતઃ, એ અસંદિગ્ધ છે.
સંભવતઃ, એ છે અને એ અસંદિગ્ધ છે.
સંભવતઃ, એ નથી અને એ અસંદિગ્ધ પણ છે.
સંભવતઃ, એ છે અને એ નથી અને એ અસંદિગ્ધ પણ છે.
ચિત્ર ૯.૧ સાત પરિસ્થિતિક કથનોનું યોજનાબદ્ધ નિરૂપણ. = ગાઢા મોટા અક્ષરો, મોટા અક્ષરો, ?
=
——
ઇટાલિક મોટા અક્ષરો)
આમ, આપણે ગુણાત્મક નિર્ણય કરી શકીએ. એક યોજનાબદ્ધ આકૃતિ ચિત્ર ૯.૧ માં આપેલી છે. આપણે જાણીએ છીએ કે નિરીક્ષણની પ્રત્યેક ક્રિયામાં નિરીક્ષક સંકળાયેલો હોય છે. ઉપરનો સિદ્ધાંત નિરીક્ષક વગર જ્ઞાન મેળવવા પ્રયત્ન કરે છે, પણ તેમાં થોડી ભૂલ થવાની શક્યતા છે.
