________________
જૈન તર્કશાસ્ત્ર
૧૦૧ ૨. સમગ્ર જૂથને લાગુ પડતો દૃષ્ટિકોણ (સંગ્રહ નય) ૩. વ્યવહારુ દૃષ્ટિકોણ (વ્યવહાર નય) ૪. રૈખિક દૃષ્ટિકોણ (રખિક નય, ઋજુસૂત્ર નય) ૫. શાબ્દિક દૃષ્ટિકોણ (શબ્દ નય) ૬. વ્યુત્પત્તિજન્ય દષ્ટિકોણ (સમભિરુઢ નય)
૭. વાસ્તવિક દૃષ્ટિકોણ (એવંભૂત નય) આ બધા નયનું સમયના સંદર્ભે અર્થઘટન થઈ શકે. પહેલો નય ત્રણે કાળ દર્શાવે છે, જ્યારે રૈખિક નય વર્તમાન ક્ષણ દર્શાવે છે. એવંભૂત નય માત્ર વર્તમાન કાળ અને વર્તમાન ક્ષણ દર્શાવે છે. આમ, જ્ઞાન આ બધા નયનાં ખાસ પાસાઓના સંદર્ભે સ્થૂળથી સૂક્ષ્મ તરફ આગળ વધે છે.
હવે આપણે જૈન તર્કશાસ્ત્રના કેટલાક વિશિષ્ટ સિદ્ધાંતો જોઈએ. ૯.૨ અનુમાનાત્મક તર્ક | સૂક્ષ્મ તર્ક
આપણે પ્રથમ જૈન અનુમાનાત્મક તર્કના પાંચ અવયવો પર વિચાર કરીશું. જૈનોની મધ્યમ પંચપદીમાં પાંચ કથન કે પ્રતિજ્ઞાઓ હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે, ૧. ટોમ મરણ પામ્યો, ડિક મરણ પામ્યો અને તે રીતે હેરી પણ મૃત્યુ
પામ્યો. ૨. ટોમ, ડિક અને હેરી ખરેખર સર્વસાધારણ પ્રકારના માણસો છે. ૩. આથી, બધા માણસો મરે. ૪. જહોન એક માણસ છે.
મધ્યમ અનુમાનાત્મક તર્કના છેલ્લાં ત્રણ પદને, એરિસ્ટોટલના અનુમાનાત્મક તર્ક તરીકે ઓળખી શકાય, જે થશે :
માણસ મરણશીલ છે. જહોન એક માણસ છે. આથી, જહોન મરણશીલ છે.
