________________
તપસ્વીજી મહારાજે ૨૦ જન્યુઆરી, ૧૯૬૮, શનિવારે બપોરે ૧૨ વાગ્યે માવજીવન સંથારાનો નિર્ણય જાહેર કર્યો. શ્રી જયંતમુનિ ઉપરાંત મહાસતીજી શાંતિદેવીજી, લલિતાબાઈ મહાસતીજી, તપસ્વીજી મહારાજના સંસારી પુત્ર બચુભાઈ, પંડિત રોશનલાલજી અને અગ્રગણ્ય શ્રાવક સમુદાય ઉપસ્થિત હતો. વાતાવરણમાં અદ્ભુત દિવ્યતા અને પ્રભુતા વ્યાપ્ત હતી.
તપસ્વીજી મહારાજે પાટનો ત્યાગ કર્યો. નીચે જમીન ઉપર ઘાંસની ૯ X ૪ ફૂટની પથારી બનાવી હતી. તપસ્વીજી મહારાજે તેમનું શેષ જીવન આ ૭ X ૪ ફૂટની મર્યાદામાં જ વિતાવ્યું.
જ્યારે ધરતી ઉપર શયા તૈયાર કરવામાં આવી ત્યારે સૌની આંખોમાં સંવેદનાનાં અશ્રુ ઊભરાયાં. યોગીરાજને ધરતી ઉપર જોઈ સૌ નર-નારી મૌન થઈ ગયાં.
શ્રી જયંતમુનિએ સંલેખના તપની વ્યાખ્યા કરી અને સંક્ષિપ્તમાં આલોયણા કરાવી. ત્યારબાદ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવથી માવજીવન સંથારાના પચ્ચખાણ કરાવ્યા.
પચ્ચખાણ અને આલોયણાની વિધિ દરમિયાન તપસ્વીજી મહારાજ ગંભીરતાથી અને સમજપૂર્વક હાથ જોડીને વતભાવનો સ્વીકાર કરી રહ્યા હતા. જ્યારે જયંતમુનિજીએ કહ્યું કે આ જીવ અનાદિકાળથી સંસારમાં ભટકી રહ્યો છે અને અસીમ પુણ્યોદય પછી જ સમાધિમરણનો આવો યોગ પ્રાપ્ત થાય છે, ત્યારે તપસ્વીજી મહારાજની આંખોમાંથી પશ્ચાત્તાપનું એક એક બુંદ ખરી પડ્યું. માસખમણ અને સંથારાના આ મહાતપમાં પૂજ્ય તપસ્વીજી મહારાજની આંખો સજળ થવાનો આ પહેલો અને છેલ્લો પ્રસંગ હતો.
શ્રી દુર્લભજીભાઈ વિરાણી બરાબર તેમની સેવામાં હાજર હતા. ૩૩માં ઉપવાસે તપસ્વીજી મહારાજે તેમને લક્ષીને કહેલા શબ્દો તેમની અંતરંગ દશાને પ્રકાશિત કરે છે. “માંદા માણસ પાસે ખબર કાઢવા આવ્યા હો તેમ ચિંતવશો નહીં. હું ખૂબ જ આનંદમાં છું. તમારા જેવો જ મને આનંદ થઈ રહ્યો છે. મારા વિશે ચિંતા કરશો નહીં અને બીજું કંઈ ચિંતવશો નહીં. તમને બધાને જોઈને મારો આત્મા ખુશ થાય છે. હજુ તો ૩૪મો ઉપવાસ છે. સાતા બહુ જ સારી છે.”
સંથારાના પચ્ચખાણ ગ્રહણ કર્યા પછી તપસ્વીજી એકદમ નિશ્ચિત થઈ ગયા હતા. તેઓ અત્યંત ઉત્કૃષ્ટ વૈરાગ્યભાવનાપૂર્વક, સમસ્ત સંકલ્પ-વિકલ્પની જાળમાંથી મુક્ત થઈ, આત્મસાધનામાં લીન થઈ ગયા હતા. તેમનો આત્મા વર્ધમાન પરિણામયુક્ત ઉત્કૃષ્ટ સમાધિભાવમાં લીન થઈ રહ્યો હતો. દર્શનાર્થીઓ ઉપર તેમની નિર્લેપ અને અખંડ સમાધિની ઊંડી છાપ પડતી હતી.
સંલેખના તપ શરૂ કર્યા પછી પણ અને શરીર ઘણું નબળું પડી ગયું હતું છતાં તપસ્વીજી મહારાજ દરરોજ ત્રણ કલાક એક આસનમાં ધ્યાન કરતા હતા. પોતાના શરીરને તેઓ જરા પણ સ્પર્શ કરવા દેતા ન હતા. વાર્તાલાપ પણ બંધ હતો. સંપૂર્ણ શાંતિ જાળવવાની તેમની સૂચના
સાધુતાનું શિખર અને માનવતાની મહેંક 412.