________________
ઇન્દ્રસિંગ બાબુએ સૌનું સ્વાગત કર્યું અને આખો દિવસ સત્સંગનો પણ લાભ ઉઠાવ્યો. તેમણે સ્વાગતમાં કહ્યું, “અહીં મારું કશું નથી. હું તો ભગવાને નિયુક્ત કરેલો ડ્યૂટી કરવાવાળો માણસ છું. આજે જે કંઈ સંપત્તિ છે તે શ્રમિકોના શ્રમનું ફળ છે, તેથી હું તેમના કલ્યાણ માટે બનતું કરું,
ઇન્દ્રસિંગ બાબુ સમયનું ચીવટથી પાલન કરનારા હતા. તે સમય માટે ધ્યાન રાખી મિનિટ મિનિટનો કાર્યક્રમ અનુસરતા હતા. પંજાબી ઇન્દ્રસિંગ બાબુને કોઈ પણ પ્રકારનું વ્યસન ન હતું, તેમજ પોતે શાકાહારી ધાર્મિક વ્યક્તિ હતા. સદાચાર તેમનો મુખ્ય સિદ્ધાંત હતો.
તે શ્રમિકોને અર્થાત્ મજદૂરોને ખૂબ માન આપતા, પરંતુ તેઓને સખ્ત કામ કરવાની સલાહ પણ આપતા. તેઓના પરિવારનું પણ ધ્યાન રાખતા. જેવું વિદ્યાલય હતું તેવી જ સુંદર તેમણે જેમકોની હૉસ્પિટલ બનાવી હતી. પોતે ઘણા જ કર્મઠ અને ખડતલ વ્યક્તિ હતા. તેમના વિચારોમાં પણ પૂરી સ્પષ્ટતા અને નિર્મળતા હતી. એક આદર્શ વ્યક્તિ તરીકે તેઓએ આખા સમાજનું ઊંડું સન્માન મેળવ્યું હતું. ખરેખર તેઓ અભિનંદનને પાત્ર હતા. જમશેદજી ટાટાની દીર્ઘદ્રષ્ટિ અને સાહસ :
વિહાર કર્યા પહેલાં ટાટાનગરનું લોખંડનું કારખાનું જોવાનો નિર્ણય કરવામાં આવ્યો. ભારતના મહાન ઉદ્યોગપતિ જમશેદજી ટાટાના અદ્ભુત પરાક્રમ, દીર્ઘદ્રષ્ટિ તથા દેશપ્રેમના કારણે આ પ્રખ્યાત કારખાનાની સ્થાપના થઈ હતી.
તેઓ ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે ઇંગ્લેન્ડ ગયા હતા. ત્યાંના મોટા ઉદ્યોગો અને આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ અને વિકાસ જોઈને ચકિત થઈ ગયા હતા. તેમના મનમાં પ્રશ્ન થયો કે ભારતમાં પણ આવા મોટા ઉદ્યોગો કેમ ન થઈ શકે? તેમને સમજાયું કે ભારતમાં ખનિજ સંપત્તિનો અભાવ નથી, પણ ઉદ્યોગ સ્થાપવા માટે આવશ્યક ટેકનિકલ જાણકારી અને તેનાથી વિશેષ સાહસની આવશ્યકતા છે. ભારતમાં લોખંડનાં કારખાનાં સ્થાપવાના એક સ્વપ્ન લઈને તે ભારત પાછા ફર્યા.
એ કલ્પનાને સાકાર કરવાનું કામ એ સમયે ઘણું અઘરું હતું. બિહારના છોટાનાગપુરનાં જંગલોના ભૂગર્ભમાં ખનિજ લોખંડ દટાયેલું છે. તેનો લાભ લઈ છોટાનાગપુરમાં લોખંડનું કારખાનું સ્થાપવાનો તેમણે વિચાર કર્યો. ક્યાં મુંબઈ અને પારસી પરિવારના સુખી સદ્ગૃહસ્થ અને ક્યાં સિંગભૂમ જિલ્લાનાં જંગલો! તે સમયે સિંગભૂમનો પ્રદેશ ગાઢ જંગલોથી છવાયેલો હતો અને ત્યાં વાઘ, વરુ અને હાથી વિચરણ કરતાં હતાં. લાખો આદિવાસીઓ ગરીબીમાં સપડાયેલા હતા.
જમશેદજી તરવરિયા યુવક હતા. પોતાના સાથીઓ સાથે ઘોડા પર બેસી આખા પ્રદેશનું નિરીક્ષણ કર્યું. તે સમયે અહીં રેલવે કે મોટરગાડીની વ્યવસ્થા નહોતી, તેમજ રસ્તા પણ ન હતા.
સાધુતાનું શિખર અને માનવતાની મહેંક 3 242