________________
યાત્રા બની હતી. તે મધ્યમ કોટિનો વિહાર હતો. પરંતુ વારાણસીથી કલકત્તા સુધીનો વિહાર સંપૂર્ણ સુખમય, સાતા ઉપજાવે તેવો રાજાશાહી વિહાર હતો. આ વિહારની આગ્રા વિહારની સાથે કોઈ તુલના થઈ શકે તેમ નથી. - વારાણસીથી શ્રીસંઘે વળામણું કરવાનું નક્કી કર્યું હતું. ત્રંબકભાઈને કહ્યું, “આ વળામણું અમારા શ્રીસંઘ તરફથી જ થશે.”
બનારસનો સંઘ નાનો હોવા છતાં તેની ભાવના અણમોલ હતી. સાંજથી બી. બી. હટિયા સ્થાનકમાં મિટિંગ કરી બધી ગોઠવણ કરી લીધી હતી. વારાણસીથી પહેલો વિહાર મોગલસરાઈ સુધી થવાનો હતો. દસ માઈલનો વિહાર હતો. એ વખતે કિલોમીટરની વ્યવસ્થા સરકારે કરી ન હતી. બધે માઈલસ્ટોન લાગ્યા હતા. તારીખ ૧૬-૧૧-૧૯૫૧ના સવારના પહોરમાં ગુરુદેવોનું સ્મરણ કરી, પૂ. તપસ્વી મહારાજ તથા શ્રી જયંતમુનિજીએ વિહાર માટે પગ ઉપાડ્યો.
ફાગણ સુદ પાંચમ સં. ૨૦૦૨, તારીખ ૧૫-૩-૪૮ના દિવસે સાવરકુંડલાથી કાશી તરફ પ્રયાણ કર્યું હતું. ૩ વર્ષ અને ૮ માસના ગાળામાં મુનિશ્રીને અનેક અનુભવ થયા. કાશીમાં રહીને દર્શનશાસ્ત્રનો અભ્યાસ તો થયો જ, પણ આ સમય દરમિયાન જીવનવિદ્યાનો પણ અભ્યાસ થયો. અનેક અજાણ્યા વિસ્તારમાંથી પસાર થયા. ભારતના વિભિન્ન પ્રદેશોના જનજીવનને નજીકથી નિહાળવાનો અવસર મળ્યો. પરંપરાગત શિક્ષણ જે ન આપી શકે તેવું શિક્ષણ મળ્યું. લગભગ ચાર વર્ષનો આ સમય એક પ્રકારે જીવનમાં સ્વાધ્યાયનો યુગ રહ્યો. આ ચાર વર્ષમાં જે કંઈ મેળવ્યું, જે કંઈ પામ્યા તેનો ઉપયોગ સાધુજીવનની સાર્થકતા કરવામાં, તેને સાધનાના એક પ્રબળ અવલંબનરૂપે સ્વીકાર કરીને, ગુરુદેવની સેવાથી જે વંચિત રહ્યા તેનું પૂરું ઋણ ચૂકવવાના દઢ મનોબળ અને મનોરથ સાથે શ્રી જયંતમુનિજીએ તપસ્વીજી મહારાજ સાથે વારાણસીથી કલકત્તા તરફના મંગલ વિહારનો શુભારંભ કર્યો, સ્વાધ્યાયના ચરણમાંથી જીવનમાં જે કંઈ મેળવ્યું હતું તેના સિંચન-સંવર્ધનના ચરણમાં મંગલાચરણ કર્યા.
વિહારની બદલાતી દિશા D 173