________________
પાંચમથી અષાઢ સુદ પાંચમે આગ્રા પહોંચ્યા ત્યાં સુધી ચારે મહિના સખત ગરમીનો સામનો કરવાનો હતો. આઠસો માઈલનો (૧૩૦૦ કિલોમીટરનો) વિહાર હતો. પ્રકૃતિએ એવું તો મનોબળ આપ્યું કે જરાપણ નિરાશા આવતી નહિ. રસ્તામાં રોકાવામાં પણ ઘણા દિવસો વ્યતીત થતા હતા. એ દિવસો બાદ કરતાં રોજ પંદરથી વીસ માઈલનો વિહાર થતો. એવરેજ રોજના સાતથી આઠ માઈલની થતી હતી. આ કપરા વિહારમાં એકમાત્ર સાથ હતો સાવરકુંડલા સંઘે આપેલો ભગવાન નામનો કુંભાર. ભગવાન તેના નામ પ્રમાણે ખરેખર ભગવાનનો માણસ હતો!
સૌરાષ્ટ્રથી ચરોતરના રસ્તે આગળ વધવાનું હતું. વિહારના પ્રથમ ચરણમાં લિલિયા, દામનગર, ઇંગોરાળા, દડવા, પચ્છેગામ, પાણવી, બરવાળા, ભીમનાથ, ધોળકા, ધંધુકા, હડાલા, ગુંદી, નડિયાદ, ઉમરેઠ, દાહોદ, રતલામ, ઉજ્જૈન, શિવપુરી, ઇત્યાદિ ગામ અને નગરોની સ્પર્શના કરી. મોટાં શહેર અને ક્ષેત્રોમાં એક સપ્તાહ જેટલું રોકાવાનું થતું. ત્યાં આરામ કરવાનો અને ત્યાં બિરાજમાન સંતોનાં દર્શન ક૨વાનો અવસર મળતો હતો. બાકીના દિવસોમાં ખૂબ લાંબા વિહાર થતા હતા.
૧૯૪૮ની ૨૮મી માર્ચે સંતો ધંધુકા પહોંચ્યા. ધંધુકામાં ભાવસાર લોકો નિવાસ કરે છે. તેઓએ જૈન ઉપાશ્રય બાંધ્યો છે. ભાવસાર જ્ઞાતિના સામાન્ય ઘરનાં ભાઈઓ અને બહેનો કાલાંનો ધંધો કરે છે. આ પ્રદેશમાં કપાસ ઘણો થાય છે. ભાવસાર કપાસ અને કાલાંના વ્યાપાર અને કામકાજમાં રોકાયેલા હોય છે. પ્રવચન સાંભળવા બહેનો આવે ત્યારે કાલાંની ટોકરી સાથે લઈને આવ્યાં હોય. કાલાં વીણતાં જાય અને વ્યાખ્યાન સાંભળતાં જાય. બધી બહેનો અંદરોઅંદર વાતો પણ કરતી હોય. શાંતિ જાળવવાનું કહીએ તો કહેશે કે, “મહારાજ, તમે વ્યાખ્યાન ચલાવે રાખો.”
સંતની ભક્તિમાં ભાવસાર ઘણા આગળ છે. તેઓ ચુસ્તપણે સ્થાનકવાસી ધર્મનું પાલન કરે છે. ભાવસાર કોમમાં પણ ઘણા મોટા સંતો થઈ ગયા છે. બોટાદ સંપ્રદાયમાં ભાવસાર શ્રાવકોની પ્રધાનતા છે. સ્થાનકવાસી સમાજના મહાન વિદ્વાન, અને દર્શનશાસ્ત્રના પ્રકાંડ પંડિત શ્રી દલસુખભાઈ માલવણિયા પણ ભાવસાર જ હતા.
ભાલપ્રદેશ અને સંતબાલજી :
ધંધુકા છોડ્યા પછી ભાલપ્રદેશની સરહદ શરૂ થાય છે. કાઠિયાવાડ અને ગુજરાતની વચ્ચે એક વિલક્ષણ પ્રદેશ છે, જે ભાલપ્રદેશ કહેવાય છે. અહીં મોટા પ્રમાણમાં ઘઉં પેદા થાય છે. સૌરાષ્ટ્રમાં ફક્ત ભાલમાં ઘઉંની ખેતી થાય છે. વરસાદના સમયમાં આખો પ્રદેશ પાણીથી ભરાઈ જાય છે.
માટીના ઊંચા ટિલ્લા બનાવેલા હોય છે, તેના ઉપર જ ગામ વસેલાં છે. વરસાદના દિવસોમાં ગામડાનો વ્યવહાર નાવથી જ ચાલે છે. પૂરનાં પાણી ચાલ્યા જાય છે ત્યારે આ પાણી ઘણો સાધુતાનું શિખર અને માનવતાની મહેંક I 86