________________
ऽधिकः स्वीकृतः । 'काव्यादर्श' दण्डिना धर्मोपमा, वस्तूपमा, विपर्यासोपमा अन्योन्योपमादयः द्वात्रिंशद् भेदाः उपमायाः प्रोक्ताः ।
तत्र अतिप्रसिद्धत्वात् प्रथमं उपमालङ्कारः१ - " उपमानोपमेययोर्हृद्यं साधर्म्यं उपमालङ्कारः ।"
स च द्विविधः । पूर्णोपमालङ्कारः प्रतीयमानोपमालङ्कारःश्चेति । यत्र उपमानमुपमेयं साधारणधर्मः सादृश्यं च प्रोक्तानि स्युः तत्र पूर्णोपमालङ्कारः । एतेषामन्यतमस्यानुक्तं प्रतीयमानोपमालङ्कारश्चेति ।
पूर्णा यथा
1
गत्या विभ्रममन्दया प्रतिपदं या राजहंसायते यस्याः पूर्णमृगाङ्कमण्डलमिव श्रीमत्सदैवाननम् । यस्याश्चानुकरोति नेत्रयुगलं नीलोत्पलानि श्रिया, तां कुन्दार्हदतीं त्यजञ्जिनपती राजीमतों पातु वः ॥
अत्र पूर्णोपमालङ्कारः प्रवर्तते । प्रतीयमाना यथाअनाधिव्याधिसंबाध-ममन्दानन्दकाररणम् ॥ न किञ्चिदन्यदस्तीह, समाधेः सदृशं सखे ! ॥
अत्र प्रतीयमानालङ्कारः वर्त्तते ।
साहित्यरत्नमञ्जूषा-१८६
