SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 45
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थे कृत्प्रत्ययाध्याये प्रथमः सिद्धिपादः १. पाठः। पठ् + घञ् + सि । पठनम् । ‘पठ व्यक्तायां वाचि' (१।१११) धातु से "भावे'' (४।५।३) द्वारा घञ् प्रत्यय, 'घ् - ज्' अनुबन्धों का प्रयोगाभाव, प्रकृत सूत्र से इज्वद्भाव, “अस्योपधाया दीर्घो वृद्धि मिनामिनिचट्सु' (३।६।५) से उपधादीर्घ, लिङ्गसज्ञा, सि-प्रत्यय तथा "रेफसोर्विसर्जनीयः” (२।३।६३) से सकार को विसर्गादेश। २. पाठकः। पठ् + वुण - अक + सि । ‘पठ' धातु से “वुणतृचौ” (४।२।४७) सूत्र द्वारा 'वुण्' प्रत्यय, 'ण' अनुबन्ध का प्रयोगाभाव, उपधादीर्घ, “युवुझामनाकान्ताः' (४।६।५४) से 'वु' को 'अक' आदेश, लिङ्गसंज्ञा, सि-प्रत्यय तथा विसर्गादेश । ३. कारः। कृ + घञ् + सि । 'डु कृञ् करणे' (७।७) धातु से घञ् प्रत्यय, “अस्योपधाया दी? वृद्धिर्नामिनामिनिचट्सु” (३।६।५) से ऋकार को वृद्धि आर्, लिङ्गसंज्ञा, सिप्रत्यय तथा विसर्गादेश । ४. कारकः। कृ + वुण - अक + सि । 'कृ' धातु से 'वुण्' प्रत्यय, इज्वद्भाव, 'वु' को 'अक' आदेश, ऋकार को वृद्धि, लिङ्गसंज्ञा, सि-प्रत्यय तथा विसर्गादेश । ५. घातः। हन् + घञ् + सि । 'हन हिंसागत्योः' (२।४) धातु से घञ् प्रत्यय, इज्वद्भाव, उपधादीर्घ, “हस्य हन्तेर्घिरिनिचोः” (३।६।२८) से हकार को घकार, "हन्तेस्तः” (३।६।२७) से नकार को तकार, लिङ्गसञ्जा, सि-प्रत्यय तथा विसर्गादेश । । ६. घातकः। हन् + वुण - अक + सि । 'हन्' धातु से, 'वुण्' प्रत्यय, इज्वद्भाव, उपधावृद्धि, ह को घ , न् को त् , 'वु' को 'अक' आदेश, लिङ्गसंज्ञा, सि-प्रत्यय तथा विसर्गादेश । ७. जनः। जन् + घञ् + सि । “जनी प्रादुर्भावे' (३।९४) धातु से 'घञ्' प्रत्यय, इज्वद्भाव, उपधादीर्घ, “जनिवध्योश्च" (३।४।६७) से ह्रस्व तथा विभक्तिकार्य । ८. जनकः। जन् + वुण + सि । ‘जनी' धातु से 'वुण्' प्रत्यय, इज्वद्भाव, उपधादीर्घ, ह्रस्व, “वु' को 'अक' तथा विभक्तिकार्य ।। ९. वधः। वध् + घञ् + सि । ‘वध संयमने' (९।१५) से घञ् प्रत्यय, इज्वद्भाव, उपधादीर्घ, ह्रस्व तथा विभक्तिकार्य । १०. वधकः। वध् + वुण + सि । 'वध' धातु से 'वुण्' प्रत्यय, इज्वद्भाव, उपधादीर्घ, ह्रस्व, 'वु' को 'अक' आदेश तथा विभक्तिकार्य । ११. उत्कोटः। उद् + कुट + घञ् + सि । 'उद्' उपसर्गपूर्वक 'कुट कौटिल्ये' (५।८३) धातु से 'घञ्' प्रत्यय, इज्वद्भाव, “कुटादेरनिनिचट्सु' (३।५।२७) से उपधासंज्ञक उकार को गुण ओकार तथा विभक्तिकार्य ।। १२. उत्कोटकः। उद् + कुट + वुण + सि । 'उद्' उपसर्गपूर्वक 'कुट्' धातु से 'वुण्' प्रत्यय, इज्वद्भाव, गुण, 'वु' को 'अक' आदेश तथा विभक्तिकार्य ।। १३. पायः। पा + घञ् + सि । 'पा पाने' (१।२६४) धातु से 'घञ्' प्रत्यय,
SR No.023091
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2005
Total Pages824
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size38 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy