SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 337
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २९९ चतुर्थे कृत्प्रत्ययाध्याये तृतीयः कर्मादियादः २९९ १०७६. अदोऽनन्ने [४।३१७१] [सूत्रार्थ अन्नभिन्न नाम पद के उपपद में रहने पर 'अद भक्षणे' (२।१) धातु से 'क्विप्' प्रत्यय होता है।।१०७६। [दु० वृ०] अनन्ने नाम्न्युपपदेऽदः क्विब् भवति। शस्यमत्ति शस्यात्। अनत्र इति किम् ? अन्नादः। कणाद इत्यपि दृश्यते।।१०७६। [समीक्षा] 'आमात्, शस्यात्' आदि शब्दरूपों के सिद्धयर्थ दोनों आचार्यों ने जिन क्विप्विट प्रत्ययों का विधान किया हैं, उनमें भिन्नता होने पर भी दोनों का सर्वापहारी लोप हो जाता है- इस प्रकार दोनों में समानता ही कही जाएगी। पाणिनि का सूत्र है"अदोऽनने” (अ०३।२।६८)। अत: उभयत्र समानता ही समझनी चाहिए। _ [रूपसिद्धि] १. शस्यात्। शस्य + अद् + क्विप् + सि। शस्यमत्ति। 'शस्य' शब्द के उपपद में रहने पर 'अद भक्षणे' (२।१) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'क्विप्' प्रत्यय, सर्वापहारी लोप, समानलक्षण दीर्घ तथा विभक्तिकार्य। २. आमात् । आम + अद + क्विप् + सि। आममत्ति। 'आम' शब्द के उपपद में रहने पर 'अद्' धातु से 'क्विप्' प्रत्यय आदि कार्य पूर्ववत् ।।१०७६। १०७७. क्रव्ये च [४।३।७२] [सूत्रार्थ "क्रव्य' शब्द के उपपद में रहने पर 'अद्' धातु से 'क्विप्' प्रत्यय होता है।।१०७७। [दु० वृ०] क़व्ये चोपपदेऽदः क्विब् भवति। पुनर्वचनात् पक्वे - क्रव्यात्। अपक्वे तु अणेव। क्रव्यादा राक्षसाः। चतु:सूत्रीयं प्रपञ्चार्थेति।।१०७७। [वि० प०] क्रव्ये०। दृशिग्रहणस्य प्रयोगानुसारार्थत्वात् “क्विप् च" (४।३।६८) इत्यनेनैव सिध्यतीत्याह-चतुरित्यादि।।१०७७। [क० च.] क्रव्ये०। चतुर्णां सूत्राणां समाहारश्चतुःसूत्री। 'अनन्तश्च समाहारो नदादिषु निगद्यते' इत्युक्तमेव।।१०७७। [समीक्षा] 'क्रव्यात्' शब्द के सिद्ध्यर्थ दोनों ही व्याकरणों में सर्वापहारी लोप वाले (कात०-क्विप् । पा०-विट) प्रत्यय किए गए हैं। पाणिनि का सूत्र है – “क्रव्ये च"
SR No.023091
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2005
Total Pages824
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size38 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy