________________
‘રામાયણમાં સંસ્કૃતિનો સંદેશ’
મારીને કહે છે કે, “મૂર્ખ ! હજી ખાતાં પણ આવડતું નથી. આ રીતે ખવાતું હશે ?’
.
આજે ધણા મૅગેઝિનોમાં ‘આજે કઈ વાનગી બનાવશો?' એવા મથાળાઓ નીચે જાતજાતની વાનગીઓની બનાવટ શીખવવામાં આવે છે. પણ કોઈ જીવન જીવવાની કળા શીખવતું જ નથી. રૂ! બાળકને ખાતા શીખવાડવાની માતાને ચિંતા છે. સ્ત્રીઓને વાનગીઓ બનાવતા શીખવાની ચિંતા છે. પુરુષોને કમાવાની ચિંતા છે. પરંતુ જીવન જીવતાં શીખવાની ચિંતા કેટલા માણસોને હશે ?
૬૫
ભતકાળની કવિતાઓ
પાપકર્મોના ઉદયે દુ:ખ આવે ત્યારે શું કરવું? અને પુણ્યકર્મોના ઉદયે સુખ મળી જાય ત્યારે શી રીતે જીવવું? એ કળા રામાયણ ખતાડે છે. અલબત્ત, સુખ–દુ:ખ અંગેની જીવન–કળા જો રામાયણ શીખવે છે તો,—ધર્મ શું અને અધર્મ શું? —ધર્મસ્વીકાર અને અધર્મ ત્યાગ કરવાની જીવન–કળા ઉત્તમ કોટિના ધર્મશાસ્ત્રો શીખવે છે. જીવન તરની સંસ્કૃતિ શીખવીને રામાયણ વાનરને નર બનાવે છે; જ્યારે સાચા ધર્મશાસ્ત્રો એ નરને નારાયણ (વીતરાગ–ભગવાન) બનાવે છે.
સુખ-દુઃખને પચાવવાની કળા પૂર્વે કવિ દલપતરામ જેવા ખાળભાષાની પોતાની કવિતાઓમાં પણ ગૂંથી દેતા હતા.
“સુખ–સમયે છઠ્ઠી ના જવું દુ:ખે ન હિંમત હારવી; સુખ દુઃખ સદા ટકતાં નથી એ નીતિ માં ધારવી.”
નાનકડા બાળકોને પહેલાં પાયપુસ્તકોમાં પણ આ શીખવાતું.
66
ઓ ઈશ્વર ! ભજીએ તને,
મોટું છે તુજ નામ;
ગુણુ તમારા ગાઈ એ, તો થાય અમારા કામ.
"
દરેક યોગદાને છેડો હોય છે
સુખ અને દુઃખ એ તો બહુ મામૂલી ખાખત છે. ગમે તેવા સુખ અને દુઃખ એક દી ચાલ્યા જનારા જ છે. Every tunel has its end.
