________________
પૂજ્યપાદ મુનિરાજ શ્રીમદ્ ચન્દ્રશેખરવિજયજી મહારાજ સાહેબે પ્લેઝન્ટ પેલેસના વિશાળ પટાંગણમાં, લગભગ આઠ હજારની જન મેદની સમક્ષ, રામાયણનું ત્રીજું પ્રવચન કરતાં, રામાયણ દ્વારા શીખવાતી સુખમાં અલીન અને દુ:ખમાં અદી” બનવારૂપ જીવન જીવવાની કળા, દુઃખના પાચન કરતાં ય કઠણ સુખનું પાચન, કૈસી દ્વારા રાવણમાં ઉતપન્ન કરાતી ઉત્તેજના, દૈવી બળો દ્વારા પ્રાપ્ત થતી વિદ્યાશક્તિઓની સાધના જે રાવણનો મજબૂત નિરધાર, એમાં અનાદ્રત દેવ દ્વારા કરાતાં વિદનો અને એમાં આરપાર ઊતરી જતો રાવણ, કુંભકર્ણ અને વિભીષણને પ્રાપ્ત થતી વિદ્યાશક્તિ, વગેરે વિષયોનું રોમાંચક વર્ણન પોતાની જેશ ભરેલી જબાનમાં કર્યું હતું.
પાશ્ચાત્ય દેશોની વિકૃતિ અને આર્યદેશની સંસ્કૃતિ વચ્ચે આભગાભનું અંતર જણાવતાં, જીવંત પત્નીના મૃત્યુની કલપના માત્રથી ધ્રુજી ઊઠતાં પાશ્ચાત્ય નાટ્યકાર શેકસપીઅર અને સ્નેહાળ પટનીના મોતથી પણ અદીનમના બની રહેતા નરસિંહ મહેતાનું હૃદયસ્પર્શ સંતુલન, રૂપ અને સૌંદર્યની આગમાં ભડકે સળગતી અને દેહની કરચલી માત્રથી કંપી ઊઠતી મનરો મેરેલીન અને ભોગસુખોની છોળોમાં ઊછળતા રાજા સોમચંદ્રને પ્રેરણાના પયગામ સંભળાવતી આદેશની એક આદર્શપની વચ્ચેનો મહાન તફાવત, પ્રગતિના નામે પ્રજામાંથી સગુણોના થી પીછેહઠ, પ્રત્યેક પ્રવૃત્તિમાં શ્રીમંત માનવનો “મારું શું?” અને “મારે શું?”નો ઘોર સ્વાર્થ સૂચવતો સવાલ, વિનાશી સંસારનું સ્વરૂપ : “કાં ગુલાબ નહિ; કાં માળી નહિ, આચંદેશની નારીનું સિનેમા વગેરેમાં ઘોર અધ:પતન, સુખના લાલચુ માનવોના ત્રણ અપલક્ષણો, “આયુર્વેદના વિજ્ઞાનનું વાસ્તવિક રહસ્ય, પાપોના વાયરસ” નહિ ફેલાવતા માનવનું પણ વર્તમાનકાળની દષ્ટિએ મૂલ્યાંકન, સિદ્ધિ કાજે સાધનાની અનિવાર્યતા, પશ્ચિમના પ્રશંસકોને વિવેકાનંદે આપેલા બમ્પર બૉલ” જેવા જવાબો, મહાયોગી આનંદઘનની અપૂર્વ સિદ્ધિ વગેરે અનેકાનેક સંસ્કૃતિ પોષક પ્રસંગો અને અનુપ્રસંગોને સમજાવતી, દોઢ કલાક સુધી મૂશળધાર વરસતી મેઘમાળાની હેલિની જેમ એકધારી વહી જતી, પરમપદની પ્રાપિતની પરમપુનિતતા પ્રસારતી, પારગામિની અને પરમકલ્યાણદાયિની, અંતસ્તલને સ્તબ્ધ કરી મૂકતી, પૂજ્યપાદશીની પ્રવચન પીયુષધારનું સારભૂત અવતરણ અહીં આપવામાં આવ્યું છે.
શ્રીપાળ નગર, મુંબઈ-૬ તા. ૧૨-૭-૧૯૭૭
– મુનિ ભાનુચન્દ્ર વિજય