________________
૪૨
પ્રવચન બીજું
દેશ આબાદ – પ્રજા બરબાદ
અંગ્રેજે આ દેશમાં વર્ષો સુધી રહીને આ દેશની ધરતીને આબાદ કરતાં ગયા છે. આજે પણ “આસ્ફાટ રોડ” તૈયાર થઈ રહ્યા છે...ખેતરો હરિયાળા, લીલાછમ થઈ રહ્યા છે...૨૮–૨૮ માળના મકાનો બંધાઈ રહ્યા છે... ઑબેરાય જેવી જંગી હોટલો ઊભી કરાઈ રહી છે. એક બાજુ દેશ [ ધરતી] આબાદ થઈ રહ્યો છે, તો બીજી બાજુ પ્રજા બરબાદ થઈ રહી છે. ૩૮ કરોડ હાડપિંજરો ભૂખના માર્યા જાણે સ્મશાન તરફ દોડી રહ્યાં છે...જોતાં આવડે તો તમે જોઈ શકો છો. પ્રજા = તેની પવિત્રતા] સંપૂર્ણ ખતમ થઈ રહી છે. ધરતી “અલ્હા મૉડર્ન” અમેરિકામાં રૂપાન્તર પામી રહી છે અને પ્રજા બરબાદ થઈ રહી છે. આ ભારતને આ પ્રકારનું લોકશાહીથી ઘડાયેલું બંધારણ માફક આવે તેવું જ નથી. આ બધાની પાછળ અંગ્રેજોની ફૂટનીતિઓ કામ કરી ગઈ છે. દેશ આબાદ થતાં અને પ્રજા સત્વહીન તથા સામર્થ્ય. હીન બની જતાં, એ વખતની પ્રજાને એક લાફો મારીને આ દેશને કદાચ કબજે કરવો હશે તો તેઓ કરી શકશે એવું “પ્લાનિંગ કરીને અંગ્રેજે અહીંથી ગયા છે.
સંસ્કૃતિરૂપી પાણી દ્વારા જ પ્રજારૂપી માછલીનું જીવન
પ્રજાને ખતમ કરવા માટે સિનેમાઓ, ટી.વી., સંતતિ નિયમન, ગર્ભપાતો, આંતરજાતીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય લગ્નો વગેરે ગોઠવાઈ ગયાં છે. પ્રજા એકધારી રીતે એની અંદર ફસાતી જ ચાલી છે. જે પ્રજા આવતી હશે, તો રાષ્ટ્ર સુરક્ષિત રહી શકશે. રાષ્ટ્રને જીવાડવા પ્રજાને ખતમ કરી શકાય જ નહિ, કારણ કે...પ્રજા કરતાં સંસ્કૃતિ મહાન છે. ધર્મપ્રધાન ચાર પુરુષાર્થની સંસ્કૃતિને જીવાડવા પ્રજાએ ભોગ આપવો પડે તો તે પણ આપવો જ રહ્યો–જેમ માછલીને જીવાડવા માટે તળાવનું પાણું રાખવું જરૂરી બને છે. પાણી સૂકાઈ જાય તે માછલ્લી જીવી શકે નહિ, એમ પ્રજારૂપી ભાક્ષીએ જીવતાં રહેવું હોય, તો સંસ્કૃતિ રૂપી પાણી ટકાવવું જ પડશે. સંસ્કૃતિ વગરની પ્રજા, પાણી વગરની માક્લીની જેમ, પવિત્રતાનું લાંબુ જીવન જીવી શકશે નહિ.
વ્યક્તિ, રાષ્ટ્ર, વગેરેને ક્રમ
જે પુણ્યવંતી વ્યક્તિ આ જગતમાં મહાન બની જવા માટે રાષ્ટ્રનો ભોગ લઈ લેશે;
જે રાષ્ટ્ર (ધરતી) અદ્યતન બનવા માટે પ્રજાને બરબાદ કરી નાખશે;
જે પ્રજા પોતાનાં વ્યક્તિગત સુખો ભોગવવાની કારમી લાલચને વશ થઈને સ્કૃતિનો નાશ કરી નાંખશે;