________________
પ્રવચન પહેલું
માંગું છું. સંભવ છે કે આ ચાતુર્માસમાં વીસ પ્રવચનો સાંભળ્યા બાદ તમે કદાચ એક કહેતા થઈ જશાકે “મહારાજશ્રી સાચા હતા!'
કેવો મહાન આર્ય દેશ!!
કેવો આ આર્ય દેશ હતો. પોતાને સગો પતિ, પત્નીને સાલો કે એવી કોઈ ભોગ સુખની સુંદર સામગ્રી લાવીને આપતો, તો મૈત્રેયી જેવી પત્નીઓ પતિને પૂછતી : “આર્યપુત્ર! આપ આ જે ચીજ લાવ્યા છો તેનાથી શું મારો મોક્ષ થશે?” અને જે પતિ કહેતો કે “ના... આ તો માત્ર શરીરને ઢાંકવાની ચીજ છે. આ તો સાડલો છે. આનાથી કાંઈ મોક્ષ ન થાય.” તો પત્ની ઝટ કરતી કહી દેતી કે, “જેનાથી મારી મોક્ષ ન થાય તેવી વસ્તુને હું શું કરું.”
"येनाऽहं नामृता स्या, तेन किं कुर्याम् ?" આવી દીર્ધદષ્ટિ, આવી આત્મા અને મોક્ષ અંગેની વ્યાપક વિચારણાઓ આ દેશની સ્ત્રીઓના જીવનમાં પણ જોવા મળતી હતી.
આ આર્યાવર્તમાં એકાદ ભામાશા, એકાદ જગશા કે એકાદ બે સીતાઓ પાકી ન હતી. અહીં તો સજજનો, સંતો, શૂરવીરો અને દેશ તથા ધર્મના અવિહડ ભક્તો હજારોની સંખ્યામાં જોવા મળતા હતા. અને માટે જ અંગ્રેજો પોતાના દેશમાં જઈને કહેતા હતા કે “હિન્દુસ્તાનમાં તો સંતો અને બાવાઓ ઠેર ઠેર જેવા મળે છે.”
આર્ય દેશની મહાનતાનું મૂળ: ધર્મતત્ત્વ
સંતો અને સજજનોના જીવન આટલા ઊંચા કેમ હતા? એનું મૂળ ધર્મતત્વમાં પડેલું હતું. ધર્મ માત્ર ધર્મસ્થાનોમાં જ નહિ, લોકોના જીવન વ્યવહારમાં પણ સર્વત્ર વણાયેલો જોવા મળતો હતો.
લગ્ન પણ બીજરક્ષા અને વાસના નિયન્ત્રણ માટે
રે! આર્યદેશની લગ્નવ્યસ્થામાં પણ ધર્મ હતો. વાસનાથી પીડાતો માનવ જે લગ્ન ન કરે અને પત્નીરૂપી એક જ ખીલે બશ્વાઈ ન જાય તો અનેકના સંગમાં ફસાતો જતો તે કેવો અનર્થ મચાવે? પુરુષ માટે પત્ની ખીલીરૂપ હતી અને પત્ની માટે પુરુષ પણ ખીલા જેવો હતો. લગ્ન પણ પોતાની પત્ની સાથે ભોગસુખો ભોગવવા માટે નહિ, પરંતુ પરસ્ત્રીના સાથેના અસદાચારમાંથી બચવા માટે જ હતું. એવું જ પત્નીને માટે પણ હતું. પુરુષ જે અન્ય સ્ત્રીઓ સાથેના અસદાચારમાં
